دادن مهریه چگونه است

مهریه، یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد نکاح است که از لحظه جاری شدن صیغه عقد، به ملکیت او درمی آید. نحوه دادن مهریه می تواند از طرق توافقی و مسالمت آمیز تا فرآیندهای قانونی پیچیده در دادگاه ها و ادارات ثبت اسناد متفاوت باشد و آگاهی از این روش ها برای زوجین ضروری است.

مهریه، این حق قانونی که با جاری شدن عقد ازدواج به ذمه مرد قرار می گیرد، در طول زندگی مشترک و حتی پس از آن، می تواند به دلایل مختلفی مطالبه شود. از دیرباز، مهریه به عنوان یک پشتوانه مالی برای زن تلقی می شده، اما در شرایط اقتصادی امروز، پرداخت یا مطالبه آن به یکی از بزرگترین چالش های حقوقی و مالی خانواده ها تبدیل شده است. آگاهی دقیق از قوانین، مراحل و جزئیات مربوط به دادن مهریه نه تنها برای مردان که مسئول پرداخت آن هستند، بلکه برای زنان که حق مطالبه آن را دارند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این شناخت می تواند از بروز بسیاری از اختلافات و مشکلات حقوقی و مالی جلوگیری کرده و راه را برای تصمیم گیری های آگاهانه هموار سازد.

موضوع دادن مهریه ابعاد گسترده ای دارد؛ از توافقات دوستانه و مسالمت آمیز بین زوجین گرفته تا پیگیری های قانونی از طریق مراجع قضایی و ثبتی. هر یک از این روش ها، مراحل، الزامات و پیامدهای خاص خود را دارد. درک تفاوت میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، آشنایی با دادخواست اعسار، چگونگی قسط بندی مهریه و آگاهی از قوانین مربوط به سقف حبس (۱۱۰ سکه) و طرح های جدید مانند قانون ۱۴ سکه، همگی جزئیاتی هستند که می توانند سرنوشت یک پرونده مهریه را دگرگون سازند.

هدف این مقاله، ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی است تا تمامی افراد درگیر با این موضوع، چه زوجین در شرف جدایی و چه زوج های جوانی که قصد ازدواج دارند، بتوانند با دیدی بازتر و آگاهی کامل تری نسبت به حقوق و وظایف خود اقدام کنند. این راهنما تلاش می کند تا پیچیدگی های قانونی را به زبانی ساده و قابل فهم بیان کرده و با تکیه بر اطلاعات مستند و به روز، مسیرهای ممکن برای دادن مهریه را از جنبه های مختلف روشن سازد.

روش های دادن مهریه: از توافق تا اجرای قانون

پرداخت مهریه، موضوعی است که می تواند به دو شیوه کلی انجام شود: توافقی میان زوجین و یا از طریق فرآیندهای قانونی و قضایی. انتخاب هر یک از این روش ها بستگی به شرایط، میزان تفاهم میان زوجین و البته وضعیت مالی و حقوقی آن ها دارد. شناخت این روش ها می تواند به مدیریت بهتر و کم چالش تر این مسئله کمک کند.

۲.۱. پرداخت مهریه به صورت توافقی

پرداخت توافقی مهریه، بهترین و کم چالش ترین راه برای حل و فصل این حق مالی است. در این شیوه، زوج و زوجه با مذاکره و تفاهم دوجانبه، بر سر نحوه، زمان و میزان پرداخت مهریه به توافق می رسند. این توافق می تواند در هر مرحله ای از زندگی مشترک یا حتی پس از تصمیم به جدایی صورت گیرد.

اهمیت توافق و نقش صلح و سازش: در بسیاری از موارد، به ویژه زمانی که پای احساسات و مسائل عاطفی در میان است، صلح و سازش می تواند راه حلی انسانی و کم هزینه برای هر دو طرف باشد. توافقات دوستانه معمولاً با رضایت بیشتری از سوی طرفین همراه است و از کشیده شدن پرونده به دادگاه و تحمل هزینه های زمانی و مالی زیاد جلوگیری می کند. این روش می تواند به حفظ احترام متقابل کمک کرده و فضای بهتری برای حل سایر اختلافات فراهم آورد.

تنظیم توافق نامه رسمی و محضری: چرا مهم است؟ حتی در صورت وجود تفاهم کامل، توصیه اکید می شود که توافقات صورت گرفته به صورت رسمی و محضری ثبت شوند. این کار از بروز اختلافات احتمالی در آینده جلوگیری می کند. یک توافق نامه رسمی که در دفتر اسناد رسمی تنظیم شده باشد، دارای اعتبار قانونی است و در صورت لزوم، قابل استناد در مراجع قضایی خواهد بود. این سند باید شامل جزئیات کامل نحوه پرداخت (مثلاً مبلغ نقدی، تعداد اقساط، نوع اموال غیرنقدی و زمان تحویل آن ها) باشد.

انواع پرداخت توافقی: نقدی، اقساطی، غیرنقدی: توافق بر سر مهریه می تواند اشکال مختلفی داشته باشد:

• پرداخت نقدی: زوج مبلغ توافق شده را به صورت یکجا و نقدی به زوجه می پردازد.
• پرداخت اقساطی: زوج و زوجه بر سر پرداخت مهریه در اقساط مشخص و در فواصل زمانی معین توافق می کنند. در این حالت، می توانند ضمانت هایی مانند سفته یا چک برای اقساط در نظر بگیرند.
• پرداخت غیرنقدی: زوج می تواند اموالی مانند ملک، خودرو، طلا، سهام یا حتی یک شغل را به عنوان مهریه به زوجه منتقل کند. ارزش این اموال باید مورد توافق طرفین باشد و مراحل قانونی انتقال مالکیت آن ها صورت گیرد.

مزایای پرداخت توافقی برای هر دو طرف: این شیوه مزایای زیادی دارد. برای زوج، امکان پرداخت مهریه بر اساس توان مالی و در یک بازه زمانی منطقی فراهم می شود، که می تواند از فشار مالی ناگهانی و عواقب حقوقی مانند حبس جلوگیری کند. برای زوجه نیز، مهریه را بدون معطلی و درگیری های طولانی مدت قضایی دریافت می کند. همچنین، هر دو طرف از هزینه های بالای دادرسی، حق الوکاله وکیل و فرسایش روحی و روانی ناشی از روند دادگاهی در امان می مانند.

۲.۲. مراحل قانونی پرداخت مهریه پس از مطالبه زوجه

در مواردی که امکان توافق میان زوجین وجود نداشته باشد، زوجه می تواند از طریق مراجع قانونی اقدام به مطالبه مهریه خود کند. این فرآیند، مراحل مشخصی دارد که شناخت آن ها برای زوج و زوجه حیاتی است.

۲.۲.۱. مطالبه مهریه: رویه های ثبت و دادگاه

برای مطالبه مهریه، زوجه دو مسیر اصلی پیش رو دارد: اداره ثبت اسناد و املاک و دادگاه خانواده. هر یک از این مسیرها ویژگی ها و مراحل خاص خود را دارند.

مطالبه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک: این روش معمولاً سریع تر و کم هزینه تر از مسیر دادگاه است، به شرطی که مهریه در سند رسمی ازدواج قید شده باشد. زوجه می تواند با مراجعه به دفترخانه ای که عقد در آن جاری شده است، درخواست صدور اجرائیه مهریه را بدهد. پس از صدور اجرائیه، اداره ثبت اقدام به توقیف اموال زوج می کند.

• روند: درخواست صدور اجرائیه در دفترخانه، ارسال اجرائیه به اداره ثبت، معرفی اموال زوج توسط زوجه یا استعلام ثبت از مراجع مربوطه (بانک، راهور، اداره ثبت املاک)، توقیف اموال و سپس مزایده برای وصول مهریه.
• مزایا برای زوج: در این روش، زوج می تواند با پرداخت مهریه یا معرفی اموال کافی، از توقیف بیشتر اموال یا طولانی شدن فرآیند جلوگیری کند. همچنین، امکان طرح دادخواست اعسار در دادگاه همچنان وجود دارد.
• معایب برای زوج: سرعت بالای توقیف اموال می تواند منجر به محدودیت های مالی ناگهانی برای زوج شود. همچنین، اگر زوجه اموالی را معرفی کند که جزء مستثنیات دین نیستند، اداره ثبت بدون نیاز به حکم دادگاه اولیه، اقدام به توقیف آن ها خواهد کرد.
• محدودیت های جدید: طبق قوانین اخیر، امکان مطالبه کل مهریه از طریق اداره ثبت وجود ندارد و زوجه باید بخشی از آن را از طریق دادگاه پیگیری کند. این تغییر به منظور کاهش بار پرونده های مهریه در ثبت و جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی از سرعت بالای این روند صورت گرفته است.

مطالبه از طریق دادگاه خانواده: اگر مهریه در سند رسمی قید نشده باشد (مانند عقد موقت که مهریه در سند جداگانه یا شفاهی تعیین شده) یا زوجه ترجیح دهد که از ابتدا مسیر قضایی را انتخاب کند، باید به دادگاه خانواده مراجعه نماید.

• مراحل و روند:
  1. تقدیم دادخواست مطالبه مهریه: زوجه با کمک وکیل یا شخصاً، دادخواستی مبنی بر مطالبه مهریه به دادگاه خانواده تقدیم می کند.
  2. تعیین وقت رسیدگی: دادگاه وقت رسیدگی تعیین کرده و طرفین را به جلسه دادرسی دعوت می کند.
  3. استعلام اموال: زوجه می تواند همزمان با دادخواست یا پس از آن، از دادگاه درخواست استعلام اموال زوج را برای توقیف ارائه دهد.
  4. صدور رأی: پس از بررسی دلایل و مدارک، دادگاه رأی به پرداخت مهریه می دهد.
  5. اجرای حکم: در صورت قطعیت رأی، پرونده به اجرای احکام دادگستری ارجاع می شود تا مهریه وصول گردد.

۲.۲.۲. اقدامات و دفاعیات زوج در برابر مطالبه مهریه

زمانی که زوجه اقدام به مطالبه مهریه می کند، زوج نیز می تواند اقدامات قانونی برای مدیریت این وضعیت انجام دهد. این اقدامات عمدتاً شامل بررسی نوع مهریه و تقدیم دادخواست اعسار است.

بررسی نوع مهریه:

نوع مهریه نقش بسیار مهمی در نحوه پرداخت آن دارد و می تواند مسیر قانونی پرونده را تغییر دهد.

• مهریه عندالمطالبه:

  مهریه عندالمطالبه به معنای آن است که زن هر زمان که بخواهد، می تواند مهریه خود را مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت آن است. در این نوع مهریه، توانایی مالی مرد برای پرداخت مهریه فرض می شود و نیازی به اثبات آن از سوی زن نیست. اگر مرد توان پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، باید بلافاصله دادخواست اعسار تقدیم کند تا دادگاه با بررسی وضعیت مالی او، حکم به تقسیط مهریه بدهد. در صورت عدم پرداخت یا عدم تقدیم دادخواست اعسار، ممکن است حکم جلب و بازداشت زوج صادر شود.

• مهریه عندالاستطاعه:

  در مقابل مهریه عندالمطالبه، مهریه عندالاستطاعه قرار دارد. در این حالت، پرداخت مهریه منوط به اثبات توانایی مالی مرد است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت شود مرد توانایی پرداخت آن را دارد. اثبات توانایی مالی زوج، بر عهده زوجه است. اگر زوجه نتواند استطاعت مالی زوج را اثبات کند، امکان مطالبه مهریه وجود نخواهد داشت. این نوع مهریه معمولاً برای مردان کم برخوردارتر به منظور تسهیل در ازدواج و جلوگیری از حبس به دلیل مهریه سنگین در نظر گرفته می شود.

تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت مهریه:

یکی از مهم ترین دفاعیات زوج در برابر مطالبه مهریه، به ویژه در مورد مهریه عندالمطالبه، تقدیم دادخواست اعسار است.

• چه زمانی و چرا دادخواست اعسار ضروری است؟

  اگر زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، برای جلوگیری از صدور حکم جلب یا توقیف بی رویه اموال، باید ظرف مدت معینی (معمولاً یک ماه پس از ابلاغ حکم یا اجراییه مهریه) دادخواست اعسار به دادگاه تقدیم کند. این دادخواست به دادگاه این فرصت را می دهد که وضعیت مالی زوج را بررسی کرده و مهریه را به صورت اقساطی تعیین کند.

• مدارک لازم برای اثبات اعسار:

  برای اثبات اعسار، زوج باید مدارک و شواهد محکمی ارائه دهد که نشان دهنده عدم توانایی او برای پرداخت یکجای مهریه است. این مدارک شامل:

  • لیست دقیق اموال منقول و غیرمنقول (شامل دارایی ها و بدهی ها).
  • استشهادیه از حداقل ۴ نفر شاهد موثق که از وضعیت مالی زوج اطلاع دارند و عدم توانایی او را برای پرداخت یکجا تأیید کنند.
  • مدارک مربوط به درآمد ماهانه (فیش حقوقی یا گواهی از محل کار).
  • مدارک مربوط به هزینه های ضروری زندگی و معیشت (اجاره نامه، هزینه های درمانی و…).
• مراحل رسیدگی به دادخواست اعسار:

  پس از تقدیم دادخواست، دادگاه وقت رسیدگی تعیین کرده و زوج و زوجه (یا وکلای آن ها) را دعوت می کند. در جلسه دادگاه، قاضی با بررسی مدارک، شهادت شهود و دفاعیات طرفین، در مورد اعسار زوج و نحوه تقسیط مهریه تصمیم گیری خواهد کرد. رأی صادره در این زمینه نیز قابل اعتراض در مراحل بالاتر است.

• عواقب عدم تقدیم دادخواست اعسار:

  عدم تقدیم دادخواست اعسار در موعد مقرر، می تواند عواقب جدی برای زوج داشته باشد. در این صورت، زوجه می تواند درخواست حکم جلب زوج را به دلیل عدم پرداخت مهریه و عدم اثبات اعسار کند که منجر به بازداشت و حبس زوج خواهد شد.

استعلام و توقیف اموال برای مهریه:

در هر دو مسیر ثبت و دادگاه، زوجه حق دارد برای وصول مهریه خود، اموال زوج را معرفی و درخواست توقیف آن ها را کند.

• چه اموالی قابل توقیف هستند؟

  تقریباً تمامی اموالی که به نام زوج است و جزء مستثنیات دین محسوب نمی شوند، قابل توقیف برای مهریه هستند. این اموال شامل:

  • حقوق: بخشی از حقوق ماهانه زوج (طبق قانون، یک سوم حقوق کارمندان و یک چهارم حقوق بازنشستگان و کارگران) قابل توقیف است.
  • خودرو: اتومبیل شخصی زوج، مگر اینکه تنها وسیله امرار معاش او باشد و ارزش بالایی نداشته باشد.
  • ملک: آپارتمان، زمین، باغ و سایر املاک غیرمنقول که به نام زوج هستند.
  • سپرده بانکی: موجودی حساب های بانکی زوج.
  • سهام: سهام شرکت ها یا اوراق بهادار.
• محدودیت های توقیف (مستثنیات دین):

  قانون برای حمایت از حداقل زندگی زوج، برخی اموال را از توقیف مهریه مستثنی کرده است. این اموال که به مستثنیات دین معروفند، شامل:

  • مسکن مورد نیاز زوج و افراد تحت تکفل او که متناسب با شأن وی باشد.
  • لوازم ضروری زندگی که برای ادامه حیات لازم است (مانند اثاثیه منزل).
  • ابزار و وسایل کار و کسب که برای امرار معاش زوج ضروری است.
  • مبلغی از حقوق یا درآمد ماهانه که برای گذران حداقل زندگی لازم است.

  توقیف این اموال امکان پذیر نیست و دادگاه یا اداره ثبت باید این موارد را رعایت کند.

جزئیات کلیدی و قوانین به روز در پرداخت مهریه

درک عمیق تر جزئیات و قوانین مرتبط با پرداخت مهریه، به خصوص تغییرات و به روزرسانی های قانونی، برای زوج و زوجه ضروری است. این بخش به مهم ترین این موارد می پردازد.

۳.۱. قسط بندی مهریه: سازوکار و پیامدها

در بسیاری از پرونده های مهریه، به دلیل عدم توانایی مالی زوج برای پرداخت یکجای کل مهریه، دادگاه حکم به قسط بندی مهریه می دهد. این فرآیند بر اساس اصول و معیارهای مشخصی صورت می گیرد.

شرایط و معیارهای دادگاه برای تعیین اقساط: دادگاه در تعیین اقساط مهریه، به وضعیت مالی زوج توجه ویژه ای دارد. این وضعیت شامل درآمد ماهیانه (حقوق، اجاره، سود سهام و…)، دارایی ها (اعم از منقول و غیرمنقول)، بدهی ها و تعهدات مالی دیگر زوج است. همچنین، دادگاه به معیشت زوج و افراد تحت تکفل او (همسر فعلی، فرزندان) توجه می کند تا مبلغ اقساط به گونه ای نباشد که زندگی او را مختل سازد. تعداد سکه های مهریه و میزان عرفی اقساط در منطقه قضایی نیز ممکن است در تصمیم دادگاه تأثیرگذار باشد. هدف این است که مبلغ اقساط عادلانه و متناسب با توان واقعی زوج باشد.

نحوه محاسبه اقساط و نحوه پرداخت: پس از بررسی وضعیت مالی، دادگاه معمولاً یک پیش قسط (مثلاً چند سکه) و سپس اقساط ماهیانه (مثلاً یک سکه در هر چند ماه) را تعیین می کند. پرداخت اقساط می تواند به دو شیوه انجام شود:

1. بواسطه دادگاه: زوج مبلغ اقساط را به حساب دادگستری واریز می کند و سپس دادگستری آن را به زوجه پرداخت می کند. این روش امنیت بیشتری برای ثبت پرداخت ها دارد.
2. مستقیماً به زوجه: زوج و زوجه می توانند توافق کنند که پرداخت ها مستقیماً به حساب زوجه صورت گیرد. در این حالت، زوج باید حتماً رسید پرداخت ها را نگهداری کند (مانند فیش واریز به حساب بانکی زوجه) تا در صورت لزوم، بتواند آن را به دادگاه ارائه دهد.

عواقب عدم پرداخت اقساط: عدم پرداخت اقساط مهریه در موعد مقرر، می تواند عواقب جدی برای زوج داشته باشد. در صورتی که زوج سه قسط متوالی را پرداخت نکند، زوجه می تواند از طریق اجرای احکام دادگستری، درخواست حکم جلب زوج را کند. این حکم جلب می تواند منجر به بازداشت و حبس زوج شود تا زمانی که اقساط معوقه را پرداخت کند یا به توافقی جدید دست یابد.

۳.۲. سقف مهریه برای حبس (قانون ۱۱۰ سکه)

یکی از مهم ترین اصلاحات در قوانین مهریه، موضوع سقف مهریه برای حبس است که در ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ تبیین شده است.

«به موجب این قانون، هرگاه مهریه تا ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن باشد، مرد مکلف به پرداخت آن است و در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، حکم جلب و بازداشت او صادر می شود. اما نسبت به مازاد بر ۱۱۰ سکه، امکان حبس زوج وجود ندارد و صرفاً از طریق توقیف اموال و دارایی های او قابل مطالبه است.»

توضیح کامل ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده و تفاسیر آن: این ماده به معنای آن نیست که مهریه بالای ۱۱۰ سکه باطل است یا قابل مطالبه نیست، بلکه به این معناست که ضمانت اجرای حبس صرفاً برای ۱۱۰ سکه اول مهریه است. به عبارت دیگر، اگر مهریه زنی بیش از ۱۱۰ سکه باشد (مثلاً ۳۰۰ سکه)، زوج تنها در صورت عدم پرداخت ۱۱۰ سکه اول و عدم اثبات اعسار برای این میزان، ممکن است بازداشت شود. مازاد بر ۱۱۰ سکه، همچنان حق زوجه است و زوج موظف به پرداخت آن است، اما این بخش از مهریه از طریق توقیف اموال او وصول می شود و عدم پرداخت آن منجر به حبس نمی شود.

آیا ۱۱۰ سکه سقف مهریه است یا فقط سقف امکان حبس؟ همان طور که توضیح داده شد، ۱۱۰ سکه فقط سقف امکان حبس است و نه سقف کل مهریه. زن می تواند هر تعداد سکه که در سند ازدواج قید شده باشد را به عنوان مهریه مطالبه کند، اما فقط برای ۱۱۰ سکه اول است که مرد در صورت عدم توانایی در پرداخت و عدم اثبات اعسار، ممکن است به زندان بیفتد.

تکلیف مهریه های بالای ۱۱۰ سکه: مهریه های بالای ۱۱۰ سکه کاملاً معتبر و قابل وصول هستند. زوجه می تواند برای وصول این بخش از مهریه نیز اقدام کند. راهکار دادگاه در این موارد، توقیف اموال زوج است. اگر زوج دارای اموال و دارایی های کافی باشد، زوجه می تواند تمام مهریه خود را از این طریق وصول کند.

۳.۳. قانون جدید مهریه ۱۴ سکه: آخرین وضعیت و ابهامات

طرح جدیدی که در مجلس شورای اسلامی مطرح شده، مبنی بر تعیین سقف مهریه تا ۱۴ سکه است. این طرح با هدف کاهش آمار طلاق، تسهیل ازدواج و رفع فشارهای اقتصادی از دوش مردان مطرح شده است.

• آیا این قانون در مجلس تصویب و اجرایی شده است؟ در حال حاضر (تا زمان نگارش این مقاله)، طرح مهریه ۱۴ سکه هنوز به صورت قانون مصوب و لازم الاجرا در نیامده است و تنها در مراحل بررسی و پیشنهاد در مجلس شورای اسلامی قرار دارد. اخبار مربوط به تصویب نهایی آن تاکنون تأیید نشده است.
• تأثیر احتمالی بر ازدواج های جدید و مهریه های ثبت شده قبلی: در صورت تصویب نهایی، این قانون احتمالاً تنها بر ازدواج های جدید که پس از تاریخ تصویب و لازم الاجرا شدن آن صورت می گیرد، تأثیر خواهد گذاشت. مهریه هایی که قبلاً در سند ازدواج ثبت شده اند، معمولاً مشمول قوانین زمان عقد خود خواهند بود و این قانون جدید عطف به ماسبق نخواهد شد. البته، نحوه اجرای دقیق آن پس از تصویب، مشخص خواهد شد.
• موضوع مالیات بر مهریه بالای ۱۴ سکه: یکی از پیشنهادهای مطرح شده در این طرح، اعمال مالیات بر مهریه هایی است که تعداد سکه های آن ها بیش از ۱۴ عدد باشد. این مالیات به منظور بازدارندگی از تعیین مهریه های سنگین و تشویق به مهریه های متعارف تر در نظر گرفته شده است. البته این بخش نیز در صورت تصویب نهایی، ابعاد اجرایی آن مشخص خواهد شد.

۳.۴. تفاوت مهریه حال و مدت دار (عندالمطالبه و عندالاستطاعه)

علاوه بر دو شکل پرداخت عندالمطالبه و عندالاستطاعه، مهریه می تواند از نظر زمان مطالبه به دو دسته حال و مدت دار نیز تقسیم شود که با مفاهیم قبلی هم پوشانی دارند.

• مهریه حال (عندالمطالبه): این همان مهریه عندالمطالبه است که زن می تواند بلافاصله پس از عقد و هر زمان که اراده کند، آن را مطالبه کند. در این صورت، زن حق دارد تا زمانی که مهریه او پرداخت نشده، از انجام وظایف زناشویی (تمکین خاص) خودداری کند، البته مشروط بر اینکه زندگی مشترک آغاز نشده باشد و این حق حبس مانع دریافت نفقه نیست.
• مهریه مدت دار (عندالاستطاعه): این نوع مهریه که کمتر رایج است، شبیه به مهریه عندالاستطاعه است. در مهریه مدت دار، زمان مشخصی برای پرداخت مهریه تعیین می شود و زن قبل از رسیدن آن زمان نمی تواند مهریه خود را مطالبه کند. در این حالت نیز اگر در عقد شرط شده باشد که مهریه مدت دار است و زن حق حبس خود را ساقط کرده باشد، زن نمی تواند از تمکین خودداری کند و نفقه به او تعلق می گیرد. البته در عقد دائم، معمولاً مهریه به صورت حال (عندالمطالبه) است، مگر اینکه صریحاً شرط دیگری شده باشد. در عقد موقت، تعیین مهریه ضروری است و باید میزان آن مشخص باشد؛ در غیر این صورت عقد باطل خواهد بود.

چالش ها و نکات حقوقی ویژه در موضوع مهریه

مسئله مهریه تنها به نحوه پرداخت آن محدود نمی شود، بلکه ابعاد حقوقی و اجتماعی گسترده تری دارد که شناخت آن ها برای افراد درگیر ضروری است. این بخش به برخی از مهم ترین چالش ها و نکات ویژه حقوقی در این زمینه می پردازد.

۴.۱. تکلیف مهریه در دوران عقد و قبل از شروع زندگی مشترک

یکی از سوالات رایج، وضعیت مهریه در دوران عقد است، یعنی زمانی که زوجین هنوز زندگی مشترک خود را آغاز نکرده اند.

• وضعیت حق مطالبه مهریه در این دوره: بر اساس قانون مدنی، مهریه به محض جاری شدن صیغه عقد، به ملکیت زن درمی آید. این بدان معناست که زن می تواند حتی در دوران عقد و قبل از شروع زندگی مشترک (قبل از نزدیکی)، مهریه خود را مطالبه کند.
• تأثیر تمکین بر مهریه: اگر زن قبل از تمکین از حق مطالبه مهریه خود استفاده کند، می تواند از تمکین خاص (برقراری رابطه زناشویی) خودداری کند تا مهریه به او پرداخت شود. به این حق، حق حبس گفته می شود. در این حالت، نفقه زن همچنان بر عهده مرد است. اما اگر زن یک بار تمکین خاص کرده باشد، دیگر حق حبس خود را از دست می دهد و نمی تواند به بهانه عدم پرداخت مهریه از تمکین خودداری کند، هرچند حق مطالبه مهریه همچنان پابرجا خواهد بود. در صورت طلاق در دوران عقد و قبل از نزدیکی، زن مستحق دریافت نصف مهریه است. اگر مهریه تماماً به زن داده شده باشد، باید نصف آن را به مرد بازگرداند. اما اگر نزدیکی صورت گرفته باشد، زن مستحق دریافت تمام مهریه است.

۴.۲. وضعیت مهریه پس از فوت زن

یکی دیگر از ابهامات، تکلیف مهریه پس از فوت زن است. آیا مهریه زن فوت شده به ورثه می رسد؟

مهریه به عنوان ارث: بله، مهریه یک حق مالی است و مانند سایر اموال متوفی، پس از فوت زن به ورثه او منتقل می شود و جزء ترکه او محسوب می گردد. ورثه زن می توانند مهریه را از زوج مطالبه کنند.

تقسیم بین ورثه: ورثه زن شامل:

• زوج: مرد (همسر زن فوت شده) نیز به عنوان یکی از ورثه، سهم الارث خود را از مهریه دریافت می کند.
• فرزندان: فرزندان متوفی (در صورت وجود).
• پدر و مادر: پدر و مادر متوفی (در صورت وجود).

روند مطالبه مهریه توسط ورثه: ورثه زن (یا وکیل قانونی آن ها) می توانند با ارائه گواهی فوت و گواهی انحصار وراثت، از طریق مراجع قانونی (ثبت یا دادگاه)، مهریه زن فوت شده را از زوج مطالبه کنند. مرد نیز مانند سایر پرونده های مهریه می تواند نسبت به این مطالبه، دادخواست اعسار داده و درخواست تقسیط نماید.

۴.۳. بخشش مهریه: شرایط و ملاحظات قانونی

ممکن است زن به دلایل مختلف (مانند حفظ زندگی مشترک، تفاهم، یا رضایت شخصی) تصمیم به بخشش مهریه خود بگیرد. این عمل باید با آگاهی کامل و به شکل قانونی انجام شود.

• انواع بخشش مهریه:
  • هبه مهریه: در این حالت زن مهریه خود را به مرد می بخشد، اما طبق قانون، در هبه امکان رجوع وجود دارد. یعنی زن می تواند از هبه مهریه رجوع کند، مگر اینکه شرایط خاصی (مانند تلف شدن مال هبه شده) وجود داشته باشد.
  • ابراء مهریه: ابراء به معنای بری کردن ذمه مرد از پرداخت مهریه است. در ابراء، زن حق مطالبه مهریه خود را به طور کامل ساقط می کند و دیگر امکان رجوع از آن وجود ندارد.
  • صلح مهریه: زن و مرد بر سر مهریه صلح می کنند. صلح نیز معمولاً لازم الاجرا و غیرقابل رجوع است و می تواند در قالب مبادله ای (مثلاً در ازای حق طلاق) یا بلاعوض باشد.
• اهمیت تنظیم سند رسمی برای بخشش مهریه: برای جلوگیری از هرگونه سوءتفاهم یا اختلاف در آینده، اکیداً توصیه می شود که بخشش مهریه به صورت رسمی و در دفتر اسناد رسمی انجام شود. تنظیم سند رسمی، اعتبار حقوقی بخشش را تضمین می کند و از بروز ادعاهای بعدی جلوگیری می نماید.
• آیا امکان رجوع از بخشش وجود دارد؟ همان طور که ذکر شد، در هبه مهریه، امکان رجوع وجود دارد. اما در ابراء و صلح مهریه (به شرط رسمی بودن و رعایت شرایط قانونی)، امکان رجوع به طور کلی منتفی است.

۴.۴. کسر از حقوق بابت مهریه: نحوه عمل و راه های تعدیل

یکی از روش های اجرایی برای وصول مهریه، کسر از حقوق ماهیانه زوج است، به خصوص زمانی که زوج دارای درآمد ثابت یا کارمند دولت باشد.

• شرایط قانونی کسر از حقوق: پس از صدور حکم قطعی مهریه و در صورت عدم پرداخت توسط زوج، زوجه می تواند از طریق اجرای احکام دادگستری یا اداره ثبت، درخواست کسر از حقوق زوج را مطرح کند. این درخواست به کارفرما یا اداره مربوطه ابلاغ می شود و از آن پس، بخشی از حقوق زوج مستقیماً به حساب زوجه یا حساب دادگستری واریز می گردد.
• محدودیت های قانونی: طبق قانون، تمام حقوق زوج قابل توقیف نیست. میزان کسر از حقوق برای مهریه دارای محدودیت است:
  • برای کارمندان دولت، حداکثر یک سوم حقوق.
  • برای کارگران و بازنشستگان، حداکثر یک چهارم حقوق.

  این میزان به منظور حفظ حداقل معیشت زوج و جلوگیری از اخلال در زندگی او تعیین شده است.

• امکان درخواست تعدیل اقساط در صورت تغییر شرایط مالی: اگر پس از تعیین اقساط مهریه و یا کسر از حقوق، شرایط مالی زوج تغییر کند (مثلاً بیکار شود، درآمدش کاهش یابد، یا هزینه های درمانی سنگینی بر او تحمیل شود)، زوج می تواند با تقدیم دادخواست تعدیل اقساط به دادگاه، درخواست کاهش مبلغ اقساط یا تعلیق موقت آن ها را بدهد. دادگاه پس از بررسی مدارک و وضعیت جدید مالی زوج، می تواند رأی به تعدیل اقساط صادر کند.

۴.۵. نقش وکیل مهریه: مشاوره و نمایندگی حقوقی

مسائل حقوقی مربوط به مهریه پیچیدگی های خاص خود را دارند و می توانند برای افراد ناآشنا با قانون، بسیار چالش برانگیز باشند.

• اهمیت مشاوره تخصصی در پرونده های مهریه: چه زوج باشید و چه زوجه، دریافت مشاوره حقوقی از وکیل متخصص در امور خانواده و مهریه، از همان ابتدا بسیار حیاتی است. یک وکیل مجرب می تواند شما را با تمامی جوانب قانونی، حقوق و وظایفتان آشنا کند و بهترین استراتژی را برای پرونده شما پیشنهاد دهد. این مشاوره می تواند از تصمیمات عجولانه، هزینه های اضافی و طولانی شدن روند دادرسی جلوگیری کند.
• کمک وکیل در تمامی مراحل: وکیل مهریه می تواند در تمامی مراحل پرونده، از جمله:
  • تنظیم دقیق دادخواست مطالبه مهریه یا دادخواست اعسار.
  • جمع آوری مدارک و شواهد لازم.
  • شرکت در جلسات دادگاه و دفاع از حقوق موکل.
  • پیگیری مراحل اجرای حکم (توقیف اموال، کسر از حقوق).
  • مذاکره برای توافقات دوستانه و تنظیم توافق نامه رسمی.

  به موکل خود کمک کند. حضور وکیل باعث می شود که پرونده به صورت حرفه ای و با رعایت تمامی اصول حقوقی پیش برود.

• انتخاب وکیل متخصص: در انتخاب وکیل مهریه، به تجربه، تخصص و سابقه او در پرونده های مشابه توجه کنید. یک وکیل متخصص می تواند با درک عمیق از قوانین مربوط به مهریه و رویه های قضایی، بهترین نتیجه را برای شما به ارمغان آورد.

نتیجه گیری: آگاهی، کلید مدیریت پرونده مهریه

مهریه، به عنوان یک حق قانونی و شرعی، از ابعاد مالی و اجتماعی گسترده ای برخوردار است که پرداخت یا مطالبه آن می تواند چالش های فراوانی را برای زوجین به همراه داشته باشد. همان طور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، نحوه دادن مهریه از مسیرهای توافقی و مسالمت آمیز تا فرآیندهای پیچیده قانونی از طریق اداره ثبت و دادگاه خانواده متفاوت است. هر یک از این مسیرها، نیازمند آگاهی دقیق از قوانین، رویه ها، حقوق و وظایف طرفین است.

از اهمیت توافقات رسمی و محضری برای پرداخت مهریه گرفته تا پیچیدگی های مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، ضرورت تقدیم دادخواست اعسار برای تقسیط، و آگاهی از سقف ۱۱۰ سکه برای حبس، همگی نکات کلیدی هستند که در مدیریت صحیح این مسئله نقش حیاتی ایفا می کنند. همچنین، تحولات اخیر مانند طرح ۱۴ سکه مهریه، هرچند هنوز به قانون تبدیل نشده، اما نشان دهنده تلاش برای بازنگری در این حوزه و کاهش چالش های ازدواج و طلاق است.

موضوعات حساسی مانند وضعیت مهریه در دوران عقد، پس از فوت زن، یا شرایط بخشش مهریه، هر یک نیازمند شناخت دقیق اصول حقوقی مربوط به خود هستند. در نهایت، در مواجهه با پرونده های مهریه، بهره گیری از مشاوره حقوقی متخصص و همکاری با وکیلی مجرب، می تواند بهترین راهکار برای تضمین حقوق و مدیریت اثربخش وضعیت باشد. آگاهی، کلید اصلی است که به زوجین کمک می کند تا با دیدی بازتر و تصمیماتی آگاهانه، از پیچیدگی های قانونی گذر کرده و به نتایج مطلوب تری دست یابند.