میزان ارش چقدر است

میزان ارش مبلغی ثابت و از پیش تعیین شده نیست و کاملاً متغیر است. تعیین آن بر عهده قاضی است که با توجه به نظر کارشناسی پزشکی قانونی، نوع و شدت آسیب واردشده، و با در نظر گرفتن دیه کامل سال جاری، مبلغ نهایی را مشخص می کند. این عدم قطعیت، یکی از ویژگی های اصلی ارش در نظام حقوقی ایران است.

در نظام حقوقی ایران، جبران خسارت های بدنی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. یکی از مفاهیم کلیدی در این زمینه، ارش است که برخلاف دیه مقدر که مبلغ آن از پیش در شرع و قانون مشخص شده، برای آسیب هایی تعیین می شود که فاقد نرخ ثابت هستند. این موضوع، همواره ابهامات و پرسش های بسیاری را برای افراد آسیب دیده، خانواده هایشان و حتی متخصصین حقوقی ایجاد کرده است. درک دقیق ماهیت ارش، چگونگی تعیین و محاسبه آن، و عوامل مؤثر بر میزان آن، برای هر کسی که به نوعی با این پدیده حقوقی سروکار دارد، ضروری است. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، به شفاف سازی ابهامات پیرامون ارش می پردازد و اطلاعات لازم را برای پیگیری حقوقی در موارد مشمول ارش ارائه می دهد.

ارش چیست؟ تعریف، مبانی قانونی و انواع آن

ارش، واژه ای است که در فقه و حقوق اسلامی به معنای دیه غیرمقدری به کار می رود که برای جبران صدمات بدنی تعیین شده است. مفهوم ارش به آسیب هایی اطلاق می شود که برای آن ها در شرع مقدس و به تبع آن در قانون، میزان مشخصی به عنوان دیه (مبلغ ثابت) تعیین نشده باشد. در چنین مواردی، وظیفه تعیین مبلغ جبرانی بر عهده قاضی پرونده است که با اتکا به نظر کارشناسی، این مبلغ را مشخص می کند.

تعریف دقیق ارش و مبانی قانونی آن

ارش، طبق ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، به عنوان دیه غیرمقدری تعریف می شود که مقررات مربوط به دیه مقدر (دیه با مبلغ ثابت) در مورد آن نیز اجرا خواهد شد، مگر اینکه قانون ترتیب دیگری را مقرر کرده باشد. این ماده، اساس قانونی ارش را مشخص می کند و آن را از دیه مقدر متمایز می سازد. به بیان ساده، اگر عضوی از بدن آسیب ببیند یا منفعت آن از بین برود و قانون دیه مشخصی برای آن در نظر نگرفته باشد، مبلغ جبرانی به صورت ارش پرداخت می شود.

اهمیت ارش در این است که نظام حقوقی را قادر می سازد تا برای طیف وسیعی از آسیب ها که نمی توان برای آن ها یک نرخ ثابت و از پیش تعیین شده در نظر گرفت، عدالت را برقرار کند. این موضوع از تضییع حقوق زیان دیدگان جلوگیری کرده و امکان جبران خسارت را برای انواع صدمات بدنی فراهم می آورد.

موارد شمول ارش: چه صدماتی مشمول ارش می شوند؟

برای فهم بهتر موارد شمول ارش، باید به ماده ۵۵۹ قانون مجازات اسلامی توجه کرد. این ماده تصریح می کند: «هرگاه در اثر جنایت صدمه ای بر عضو یا منافع وارد آید و برای آن دیه مقدر نباشد، ارش آن قابل مطالبه است.» این یعنی هرگونه آسیب به عضو یا از بین رفتن منفعت آن (مانند حس بویایی، چشایی، بینایی جزئی) که دیه خاصی برای آن در نظر گرفته نشده، مشمول ارش خواهد بود.

برخی از مثال های رایج صدماتی که مشمول ارش می شوند، عبارتند از:

• آسیب به تاندون ها و رباط ها که منجر به کاهش عملکرد عضو شود.
• دیسک کمر یا گردن ناشی از حادثه که باعث محدودیت حرکتی و درد شود.
• کوفتگی های وسیع یا کبودی های شدید که منجر به تغییر رنگ دائمی پوست شود.
• اختلال در عملکرد یک عضو بدون از بین رفتن کامل آن، مثلاً کاهش جزئی بینایی یا شنوایی.
• شکستگی هایی که به صورت بدشکل جوش بخورند یا منجر به محدودیت حرکتی شوند، در صورتی که دیه خاصی نداشته باشند.
• تغییر شکل یا نازیبایی هایی که در اثر جراحت ایجاد می شوند و بر زیبایی فرد تأثیر می گذارند.

دیه مقدر و دیه غیرمقدر (ارش): تفاوت های بنیادین

شناخت تفاوت میان دیه مقدر و ارش برای هر فرد آسیب دیده حیاتی است. این دو مفهوم در ماهیت و نحوه تعیین مبلغ با یکدیگر تفاوت های اساسی دارند:

1. تعیین مقدار:
   • دیه مقدر: مبلغ آن به صورت ثابت و مشخص در شرع تعیین شده است. برای مثال، دیه از بین بردن یک چشم یا قطع یک انگشت، مقداری ثابت و مشخص دارد که در قانون نیز درج شده است.
   • ارش: مبلغ آن ثابت نیست و در شرع برای آن مقدار مشخصی تعیین نشده است. این مبلغ توسط قاضی، با نظر کارشناس (معمولاً پزشکی قانونی)، بر اساس نوع و شدت آسیب و با در نظر گرفتن دیه کامل سالانه، تعیین می شود.
2. اهمیت شناخت تفاوت: این تفاوت به این معناست که در موارد دیه مقدر، شما با یک عدد از پیش تعیین شده سروکار دارید، در حالی که در موارد ارش، میزان دقیق جبران خسارت به ارزیابی تخصصی و تصمیم قضایی وابسته است. این موضوع پیچیدگی های بیشتری را در پیگیری پرونده های ارش ایجاد می کند و نقش کارشناسان و قاضی را پررنگ تر می سازد.

چگونه میزان ارش محاسبه می شود؟ فرآیند تعیین مبلغ

محاسبه ارش برخلاف دیه مقدر، فرآیندی پیچیده و چندمرحله ای است که نیازمند همکاری متخصصان مختلف است. این فرآیند از ارزیابی دقیق آسیب توسط پزشکی قانونی آغاز شده و در نهایت به تصمیم قاضی منتهی می شود.

نقش حیاتی پزشکی قانونی در تعیین ارش

پزشکی قانونی نقشی محوری در تعیین میزان ارش دارد. وظیفه اصلی این نهاد، ارزیابی دقیق صدمات بدنی و تعیین میزان نقص عضو یا اختلال در عملکرد است که در اثر جنایت ایجاد شده است. این مرحله شامل موارد زیر می شود:

• ارزیابی دقیق آسیب: کارشناسان پزشکی قانونی با معاینات بالینی، تصویربرداری و بررسی سوابق پزشکی، نوع و شدت آسیب را ارزیابی می کنند. آنها مشخص می کنند که صدمه وارد شده به چه میزان بر سلامت و توانایی های فرد تأثیر گذاشته است.
• صدور نظریه کارشناسی: پس از ارزیابی کامل، پزشکی قانونی یک نظریه کارشناسی صادر می کند. در این نظریه، درصد نقص یا میزان آسیب وارده به صورت درصدی از دیه کامل آن عضو یا کل بدن، یا به صورت درصد نقص عملکردی اعلام می شود. این درصد یک معیار فنی و تخصصی است که به قاضی در تعیین میزان نهایی ارش کمک شایانی می کند.
• استانداردها و رویه ها: پزشکی قانونی از استانداردها و پروتکل های مشخصی برای تعیین این درصدها استفاده می کند. این استانداردها بر اساس دانش پزشکی و تجربیات گذشته تدوین شده اند تا ارزیابی ها تا حد امکان عینی و دقیق باشند.

اختیارات و معیارهای قاضی در تعیین مبلغ نهایی ارش

پس از دریافت نظریه کارشناسی پزشکی قانونی، قاضی با در نظر گرفتن چندین معیار و با اختیارات قانونی خود، مبلغ نهایی ارش را تعیین می کند. این معیارها عبارتند از:

• نوع و کیفیت جنایت: قاضی بررسی می کند که جنایت به صورت عمد، شبه عمد یا خطای محض اتفاق افتاده است. هر یک از این موارد می تواند در نگاه قاضی به میزان خسارت تأثیرگذار باشد.
• تأثیر بر سلامت مجنی علیه: میزان تأثیر آسیب بر وضعیت کلی سلامت، کیفیت زندگی، و توانایی های فرد آسیب دیده (مجنی علیه) از جمله عوامل مهم است. این تأثیر می تواند شامل درد مزمن، محدودیت های حرکتی، یا اختلالات روانی ناشی از حادثه باشد.
• میزان خسارت وارده: قاضی علاوه بر درصد نقص اعلامی توسط پزشکی قانونی، کلیه خسارات وارده اعم از مادی و معنوی را که قابل اندازه گیری باشند، در نظر می گیرد.
• سن، جنسیت، شغل و سایر شرایط فرد: اگرچه ارش از نظر جنسیت تفاوت ندارد (با تبصره ماده ۵۶۲ ق.م.ا)، اما سن فرد آسیب دیده (مثلاً تأثیر آسیب بر آینده شغلی یک جوان در مقابل یک فرد مسن)، شغل (مثلاً آسیب به دست یک جراح)، و سایر شرایط فردی می توانند در تشخیص قاضی برای تعیین میزان جبران خسارت مؤثر باشند.
• لزوم در نظر گرفتن دیه مقدر: بر اساس ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی، قاضی در تعیین ارش باید دیه مقدر را نیز مد نظر قرار دهد. به این معنا که مبلغ ارش نباید از دیه مقدر همان عضو یا منفعت تجاوز کند.

نرخ دیه سال جاری: پایه و اساس محاسبه

مبلغ دیه کامل انسان در هر سال، مبنای اصلی برای محاسبه ارش قرار می گیرد. هرچند ارش درصد ثابتی ندارد، اما مبلغ نهایی آن با توجه به نرخ دیه کامل همان سال محاسبه می شود. به این صورت که اگر پزشکی قانونی درصدی از آسیب را تعیین کند (مثلاً ۵ درصد نقص)، قاضی این درصد را از مبلغ دیه کامل آن سال محاسبه می کند.

مثال های عملی و کاربردی:

فرض کنید مبلغ دیه کامل انسان در سال جاری ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان باشد:

• اگر پزشکی قانونی ۱% ارش تعیین کند، مبلغ آن: ۱% از ۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان = ۱۶,۰۰۰,۰۰۰ تومان.
• اگر ۵% ارش تعیین شود، مبلغ آن: ۵% از ۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان = ۸۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان.
• اگر ۲۰% ارش تعیین شود، مبلغ آن: ۲۰% از ۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان = ۳۲۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان.

این مثال ها نشان می دهند که درصدها توسط پزشکی قانونی تعیین می شوند و قاضی با استناد به این درصد و نرخ دیه سال جاری، مبلغ نهایی ارش را مشخص می کند. بنابراین، میزان ارش مستقیماً به نرخ دیه سالانه و نظر کارشناسی پزشکی قانونی وابسته است و به صورت دلخواه تعیین نمی شود.

تفاوت های کلیدی ارش و دیه: جزئیات مهم برای زیان دیدگان

درک تفاوت های اساسی بین ارش و دیه برای افرادی که دچار آسیب های بدنی شده اند، بسیار مهم است. این تفاوت ها در نحوه مطالبه، محاسبه و حتی سقف پرداختی تأثیرگذار هستند.

برای مقایسه دقیق تر، می توانیم این تفاوت ها را در قالب یک جدول مشاهده کنیم:

ویژگی	دیه مقدر	ارش (دیه غیرمقدر)
تعیین مبلغ	مبلغی ثابت و از پیش تعیین شده در شرع و قانون	مبلغی متغیر، که توسط قاضی با نظر کارشناس پزشکی قانونی تعیین می شود
مبانی تعیین	بر اساس احکام شرعی و مواد قانونی مشخص	بر اساس نوع و کیفیت جنایت، تأثیر بر سلامت، سن، شغل، و نظر کارشناسی
تفاوت جنسیتی	در برخی موارد، دیه زن نصف دیه مرد است (تا ثلث دیه کامل)	ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی: میان زن و مرد تفاوتی وجود ندارد، اما ارش زن نباید از دیه همان عضو در زن بیشتر باشد.
سقف مبلغ	مبلغ آن از پیش تعیین شده است (معمولاً یک دیه کامل یا کسری از آن)	ماده ۵۴۸ قانون مجازات اسلامی: مقدار ارش نباید بیش از دیه مقدر همان عضو یا منفعت باشد.
تغلیظ (افزایش دیه)	در ماه های حرام و مکان های مقدس در صورت وقوع جنایت، دیه کامل تغلیظ می شود.	تغلیظ شامل ارش نمی شود و مبلغ آن ثابت می ماند.

تفاوت در اعمال جنسیت: ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی

یکی از تفاوت های مهم دیگر میان ارش و دیه در خصوص اعمال جنسیت است. ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی تصریح می کند: «در موارد ارش فرقی بین زن و مرد نیست؛ لکن میزان ارش جنایت وارده بر اعضاء و منافع زن نباید بیش از دیه مقدر برای همان عضو یا منفعت در زن باشد، اگرچه مساوی با ارش مرد باشد.»

این بدان معناست که اگر برای یک آسیب خاص که مشمول ارش است، در حالت عادی (برای مرد) مثلاً ۱۰۰ میلیون تومان ارش تعیین شود و دیه همان آسیب برای زن (اگر مقدر بود) ۸۰ میلیون تومان باشد، ارش زن نیز همان ۸۰ میلیون تومان خواهد بود، نه ۱۰۰ میلیون تومان. این حکم تضمین می کند که ارش زن، حتی در صورت تساوی با ارش مرد، از دیه مقدر همان عضو در زن فراتر نرود و در واقع سقف آن دیه مقدر زن است.

سقف مبلغ ارش: ماده ۵۴۸ قانون مجازات اسلامی

ماده ۵۴۸ قانون مجازات اسلامی محدودیت دیگری را برای ارش تعیین می کند: «مقدار ارش یک جنایت در اعضا و منافع، نباید بیش از دیه مقدر برای همان عضو یا منفعت باشد.» این ماده به این معنی است که ارش یک آسیب نمی تواند بیشتر از حداکثر دیه ای باشد که برای از بین رفتن کامل آن عضو یا منفعت در نظر گرفته شده است.

مثال: اگر آسیب به گوش منجر به ۵۰% کاهش شنوایی شود و برای از بین رفتن کامل شنوایی، دیه کامل انسان در نظر گرفته شده باشد (یعنی ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان)، ارش برای ۵۰% کاهش شنوایی نباید از نصف دیه کامل (۸۰۰ میلیون تومان) بیشتر شود. این قاعده مانع از تعیین ارش های نامتعارف و غیرمنطقی می گردد.

میزان ارش یک جنایت در اعضا و منافع، هرگز نباید بیش از دیه مقدر برای همان عضو یا منفعت باشد.

تفاوت در تغلیظ دیه

تغلیظ دیه به معنای افزایش یک سوم به مبلغ دیه است که در صورت وقوع جنایت در ماه های حرام (محرم، رجب، ذی القعده، ذی الحجه) یا در مکان های مقدس (مانند حرم مکه)، اگر جنایت عمدی باشد، اعمال می شود. نکته حائز اهمیت این است که تغلیظ فقط شامل دیه مقدر می شود و ارش را در بر نمی گیرد. یعنی میزان ارش در هر شرایطی که تعیین شود، تغلیظ نخواهد شد و مبلغ آن ثابت باقی می ماند.

مسئولیت پرداخت و مهلت های قانونی ارش

پس از تعیین میزان ارش، گام بعدی مشخص شدن مسئولیت پرداخت و مهلت های قانونی مربوط به آن است. این جنبه ها نیز تفاوت های مهمی با دیه مقدر دارند که آگاهی از آن ها برای پیگیری حقوقی ضروری است.

چه کسی مسئول پرداخت ارش است؟

مسئولیت پرداخت ارش، همانند دیه، بسته به نوع جنایت متفاوت است:

• جنایات عمدی و شبه عمدی: در این موارد، طبق ماده ۴۶۲ قانون مجازات اسلامی، مسئولیت پرداخت ارش بر عهده خود مرتکب (فردی که آسیب را وارد کرده است) خواهد بود.
• جنایات خطای محض: در جنایات خطای محض، مسئولیت پرداخت دیه (و ارش) اصولاً بر عهده عاقله است. عاقله به بستگان ذکور نسبی مرتکب گفته می شود که به ترتیب خاصی (پدر، پدربزرگ، فرزندان ذکور، و سایر اقارب نسبی) مسئول پرداخت هستند. اما در صورتی که جنایت خطای محض با اقرار خود مرتکب یا نکول وی از سوگند و قسامه ثابت شود، مسئولیت پرداخت بر عهده خود مرتکب است.

ماده ۴۹۲ قانون مجازات اسلامی نیز بیان می کند که حکم به پرداخت دیه توسط مرتکب صادر می شود، که نتیجه حاصله مستند به رفتار مرتکب باشد، اعم از این که این کار را به نحو مباشرت یا تسبیب انجام داده باشد.

مهلت پرداخت ارش: تفاوت با دیه

یکی از تفاوت های کلیدی بین ارش و دیه، مربوط به مهلت پرداخت است. برای پرداخت دیه در قانون، مهلت های مشخصی تعیین شده است:

• جنایات عمدی: مهلت پرداخت دیه یک سال.
• جنایات شبه عمد: مهلت پرداخت دیه دو سال.
• جنایات خطای محض: مهلت پرداخت دیه سه سال.

اما در مورد ارش، قانون گذار سکوت کرده و به طور صریح مهلتی برای پرداخت آن مشخص نکرده است. این موضوع به این معناست که برخلاف دیه، پرداخت ارش مهلت مشخصی ندارد.

نظریه مشورتی شماره ۹۸۳/۷ مورخ ۱۳/۲/۱۳۷۵ اداره حقوقی قوه قضائیه نیز این نکته را تأیید می کند: «مهلت های معینه برای پرداخت دیه شامل پرداخت ارش نمی شود» و بنابراین پرداخت ارش مهلت معینی ندارد. این موضوع برای محکوم علیه به این معناست که می تواند در هر زمان نسبت به پرداخت ارش اقدام کند، و برای محکوم له نیز به این معناست که مطالبه آن در هر زمان ممکن است.

با این حال، پس از قطعی شدن حکم و صدور اجرائیه، اگر محکوم علیه از پرداخت ارش خودداری کند، زیان دیده می تواند بر اساس ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی اقدام قانونی نماید.

پیگیری پرداخت ارش در صورت عدم تمکن مالی محکوم علیه

اگر محکوم علیه (فردی که به پرداخت ارش محکوم شده) توانایی مالی برای پرداخت فوری ارش را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار تقدیم کند. اعسار به معنای عدم توانایی مالی برای پرداخت بدهی است.

ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی تصریح می کند: «اگر اجرای حکم از راه های قانونی ممکن نباشد، محکوم علیه به درخواست محکوم له تا زمان اجرای حکم، اثبات اعسار یا جلب رضایت او در بازداشت باقی می ماند.» اما اگر محکوم علیه ظرف ۳۰ روز از ابلاغ اجراییه، ضمن ارائه فهرست دارایی خود، دعوای اعسار مطرح کند، تا زمان رسیدگی به آن حبس نمی شود؛ مگر آنکه ادعای اعسار پس گرفته شود یا با رأی قطعی رد گردد. این امکان به فرد محکوم اجازه می دهد تا در صورت ناتوانی مالی، از طریق قانونی و با ارائه مدارک لازم، تقاضای تقسیط یا مهلت برای پرداخت ارش را داشته باشد.

نکات تکمیلی و ابهامات رایج پیرامون ارش

با وجود توضیحات ارائه شده، هنوز برخی سوالات و ابهامات رایج درباره ارش وجود دارد که نیازمند شفاف سازی هستند. در این بخش، به مهمترین آن ها می پردازیم.

آیا جدول ارش پزشکی قانونی وجود دارد؟

یکی از تصورات غلط و رایج، وجود جدول ارش پزشکی قانونی است. پاسخ صریح و قاطع این است که خیر، هیچ جدول رسمی و ثابت برای تعیین میزان ارش توسط پزشکی قانونی یا سایر مراجع حقوقی وجود ندارد. این یک باور نادرست است که ممکن است به دلیل وجود جداول دیه مقدر، در ذهن مردم شکل گرفته باشد.

توضیح این مسئله بسیار ساده است: ارش برای آسیب هایی تعیین می شود که مقدر نیستند، یعنی مبلغ ثابتی ندارند. اگر قرار بود جدولی برای آن وجود داشته باشد، دیگر مفهوم غیرمقدر معنایی نداشت. ارزیابی ارش کاملاً موردی و بر اساس شرایط خاص هر آسیب، نظر کارشناسی پزشکی قانونی و در نهایت تصمیم قاضی انجام می شود. کارشناسان پزشکی قانونی میزان نقص یا آسیب را به صورت درصدی از دیه کامل یا دیه عضو مربوطه تعیین می کنند، اما این به معنای وجود یک جدول ثابت نیست.

ارش برای صدمات روحی و روانی

پرسش دیگر این است که آیا صدمات روحی و روانی نیز مشمول ارش می شوند؟ پاسخ مثبت است. اگر جنایتی منجر به آسیب های روحی و روانی مانند جنون ادواری، افسردگی شدید، یا سایر اختلالات روانی شود، ممکن است مشمول ارش قرار گیرد.

تبصره ماده ۶۷۵ قانون مجازات اسلامی به این موضوع اشاره می کند که «در صورتی که جنایت وارده منجر به بروز جنون ادواری در مجنی علیه گردد، ارش ثابت است.» این تبصره نشان می دهد که قانون گذار امکان مطالبه ارش را برای آسیب های روحی و روانی که از نظر پزشکی قابل اثبات و ارزیابی باشند، در نظر گرفته است. تعیین میزان ارش در این موارد نیز بر اساس نظر کارشناسی روانپزشکان و متخصصان مربوطه و تشخیص قاضی صورت می گیرد.

نقش وکیل در پرونده های ارش

با توجه به پیچیدگی های فرآیند تعیین میزان ارش، نقش وکیل متخصص در پرونده های ارش بسیار ضروری و حیاتی است. دلایل این ضرورت عبارتند از:

• راهنمایی و مشاوره حقوقی: وکیل می تواند در تمامی مراحل پرونده، از ابتدا تا انتها، راهنمایی های لازم را به موکل خود ارائه دهد و او را از حقوق و تکالیفش آگاه سازد.
• پیگیری مراحل قانونی: فرآیند دریافت ارش شامل مراحل اداری و قضایی متعددی است که وکیل می تواند با تخصص خود، این مراحل را به سرعت و دقت پیگیری کند. این مراحل شامل ثبت شکایت، پیگیری در پزشکی قانونی، حضور در جلسات دادگاه و… است.
• دفاع از حقوق موکل: وکیل با تسلط بر قوانین و رویه های قضایی، می تواند به بهترین نحو از حقوق موکل خود دفاع کرده و اطمینان حاصل کند که میزان ارش تعیین شده، عادلانه و متناسب با آسیب وارده است. او می تواند در برابر نظریه های کارشناسی یا استدلال های طرف مقابل، دفاع حقوقی قوی ارائه دهد.
• تدوین لوایح و دادخواست ها: نگارش صحیح دادخواست ها، لوایح و اعتراضات حقوقی، نیاز به دانش تخصصی دارد که وکیل این وظیفه را بر عهده می گیرد.

آیا ارش و دیه هر دو با هم قابل مطالبه هستند؟

این پرسش که آیا در یک حادثه می توان هم دیه و هم ارش را مطالبه کرد، کمی پیچیده است. پاسخ کلی این است که در یک جنایت واحد (مثلاً بریدن یک انگشت)، یا دیه مقدر تعیین می شود یا ارش؛ یعنی نمی توان برای یک آسیب مشخص، هم دیه و هم ارش را به طور همزمان مطالبه کرد. قانون گذار یا دیه مقدر را تعیین کرده، یا در صورت عدم تعیین دیه، ارش را مقرر می دارد.

اما این بدان معنا نیست که در یک حادثه واحد (که ممکن است منجر به چندین آسیب شود)، نتوان هم دیه و هم ارش را دریافت کرد. ممکن است در یک حادثه، فرد دچار چندین نوع آسیب شود؛ برخی از این آسیب ها مشمول دیه مقدر باشند (مثلاً شکستگی استخوان با دیه مشخص) و برخی دیگر مشمول ارش (مانند آسیب به تاندون بدون از بین رفتن کامل آن). در چنین مواردی، می توان برای آسیب های مقدر، دیه و برای آسیب های غیرمقدر، ارش را به صورت جداگانه مطالبه کرد. قاضی مجموع دیه ها و ارش های مربوط به هر آسیب را جمع کرده و حکم نهایی را صادر می کند.

نتیجه گیری: ارش، عدالتی متغیر اما عادلانه

همان طور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، میزان ارش در نظام حقوقی ایران یک مبلغ ثابت نیست و ماهیتی متغیر دارد. این ویژگی، ارش را از دیه مقدر متمایز ساخته و پیچیدگی هایی را در فرآیند تعیین و مطالبه آن ایجاد می کند. با این حال، هدف اصلی از تعریف ارش، تضمین اجرای عدالت برای آسیب هایی است که به دلیل تنوع و گستردگی، امکان تعیین مبلغ ثابت برای آن ها وجود ندارد.

تعیین ارش یک فرآیند تخصصی است که در آن پزشکی قانونی با ارزیابی دقیق آسیب و تعیین درصد نقص، نقش کلیدی ایفا می کند و در نهایت، قاضی با در نظر گرفتن کلیه جوانب، از جمله نوع و کیفیت جنایت، تأثیر آن بر سلامت آسیب دیده و نرخ دیه سال جاری، مبلغ نهایی را تعیین می نماید. عدم وجود جدول ارش ثابت، عدم وجود مهلت پرداخت مشخص، و رعایت تفاوت جنسیتی (که ارش زن از دیه مقدر همان عضو در زن تجاوز نکند)، از جمله ویژگی های مهم ارش هستند که باید مورد توجه قرار گیرند.

در نهایت، برای هر فرد آسیب دیده، آگاهی از این جزئیات و مشورت با متخصصین حقوقی و پزشکی قانونی ضروری است. تنها با دانش کافی و بهره گیری از راهنمایی وکلای مجرب می توان اطمینان حاصل کرد که حقوق قانونی به درستی پیگیری و میزان ارش عادلانه ای برای جبران خسارات وارده تعیین خواهد شد.