بیانیه گام دوم با چاشنی فناوری؛ پیشنهادات جسورانه برای ایرانی پیشرفته

استاد دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی مطرح کرد؛

به گزارش خبرنگار مجله gcorg؛ در آستانه سال پایانی تحقق سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴، تجارب گران‌بهایی در عرصه حکمرانی برای ملت ایران به‌دست‌آمده است که با اتکای بر آن می‌توان آینده‌ای پرامید را برای نسل‌های آتی انتظار داشت، در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی مسیر آینده انقلاب اسلامی در هفت عرصه با هدف به آرمان‌های متعالی آن به تصویر کشیده است که تحلیل الزامات آن می‌تواند نقشی مهم در تحقق آن داشته باشد. 

برای درک بیشتر مفهوم گفت‌وگویی را با محمدهادی زاهدی استاد جوان دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی و صاحبنظر حوزه فناوری اطلاعات اختصاص داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

تحول در نظام حکمرانی علم و فناوری

مجله gcorg: ضرورت تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در عرصه علم و فناوری چیست؟ 

زاهدی: ارتقا جایگاه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) به جایگاه شورای عالی هماهنگی علم و فناوری با حضور نمایندگان وزارتخانه ها، دانشگاه‌های برتر، شرکت‌های دانش بنیان، و بخش خصوصی، اصلاح نظام بودجه ریزی پژوهشی با اولویت بندی پروژه‌های راهبردی (مانند هوش مصنوعی، کوانتوم، انرژی هسته‌ای، نانو، زیست فناوری) و اختصاص حداقل ۵ ٪ از تولید ناخالص داخلی (GDP) به تحقیق و توسعه (R&D)، تقویت نهاد‌های تنظیم گر (Regulatory Bodies) برای تسهیل تجاری‌سازی پژوهش‌ها و رفع موانع حقوقی مالکیت فکری، بازنگری و به‌روز‌رسانی نقشه جامع علمی کشور متناسب با موج‌های فناوری دنیا و نیاز‌های کشور و بازار کار، بازنگری در الگو‌های آموزشی نظام آموزش عالی کشور و تعریف و بازنگری در زیرنظام‌های موجود و تاکید بر ایجاد دو زیرنظام اصلی: الف) زیرنظام پایه و در مسیر قله‌های تعالی و پیشرفت ب) زیرنظام آموزش مهارتی و بازنگری در نظام آموزش عالی با افزودن دروس مهارت محور (کارآفرینی، مدیریت پروژه) و ایجاد رشته‌های فرا رشته‌ای.

هدایت تحقیقات به سمت نیاز‌های ملی و تبدیل علم به ثروت

مجله gcorg: تحقیقات و پژوهش‌ها را چگونه باید به سمت و سوی نیاز‌های ملی حرکت داد؟

زاهدی: تدوین سند ملی اولویت‌های پژوهشی با تمرکز بر حوزه‌های انرژی‌های پاک و مدیریت آب، فناوری‌های دفاعی و سایبری، پزشکی پیشرفته و دارو‌های راهبردی، کشاورزی هوشمند و امنیت غذایی، تشویق به تحقیقات کاربردی (تحقیقات دانشگاهی باید به سمت کاربردی شدن و پاسخ به نیاز‌های جامعه و صنعت هدایت شوند) و (ایجاد ارتباط مستمر و موثر میان دانشگاه‌ها و صنایع می‌تواند به تحقق این هدف کمک کند).

همچنین ایجاد صندوق نوآوری و خطرپذیر (Venture Capital) با مشارکت بخش خصوصی و نهاد‌های عمومی برای تأمین مالی استارت آپ‌ها و پروژه‌های فناورانه، شکل گیری صندوق‌های سرمایه گذاری خطرپذیر فناوری، تدوین ساز و کار‌های تامین مالی فناوری، راه اندازی سازمان‌های سرمایه گذاری فناوری در دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری، ایجاد الگو‌های مشارکت عمومی-خصوصی و تدوین سازوکار‌های تأمین مالی پروژه‌محور، تغییر معیار‌های ارزیابی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، پژوهشی و فناوری و انجام رتبه بندی بر اساس اثربخشی پژوهش‌ها (نه تعداد مقالات) و ایفای نقش مسئولیت‌های اجتماعی و ایجاد انگیزه برای همکاری با صنعت، تأسیس پارک‌های فناوری تخصصی در مناطق مستعد رشد (مثال: پارک فناوری معدنی در کرمان، پارک زیست فناوری در گیلان، پارک گردشگری در خراسان رضوی، پارک کشاورزی در فارس و خوزستان)، توسعه زیرساخت‌های علمی و فناوری: تأسیس و توسعه مراکز تحقیقاتی، آزمایشگاه‌ها و مراکز کارآفرینی، مراکز رشد، مراکز توانمندسازی تجاری‌سازی محصول و خدمت و تاسیس کارگزاری‌های فناوری می‌تواند محیط مناسبی برای انجام تحقیقات پیشرفته و تبدیل دانش به فناوری و تجاری‌سازی محصولات و خدمات و حضور در بازار‌های داخلی و خارجی فراهم کند. 

توسعه سیستم‌های حمایت از ثبت اختراع، اجرای برنامه‌های آموزشی تجاری‌سازی ویژه اساتید و دانشجویان، پشتیبانی تحلیل بازار و شبکه‌های منتورشیپ صنعتی، طراحی اطلس و نقشه پویا و چندلایه‌ای نظام مسائل کشور/ استان/شهرستان/بخش که تا حدودی در سامانه نان «نظام ایده و نیاز» شکل گرفته است و غنی سازی آن با تشریح ظرفیت‌های آن منطقه و اتصال پژوهش‌های کاربردی و پایان نامه و رساله‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی براساس این نظام مسائل و تعیین شاخص‌های روشن برای سنجش تأثیر پژوهش‌ها و کاربرد‌های عملی بمنظور تقویت این طراحی از دیگر گام‌های مهم عرصه به شمار می‌آید. 

جوانگرایی و توانمندسازی نیروی انسانی

مجله gcorg: نظام جمهوری اسلامی ایران در استفاده از ظرفیت جوانان و نگهداشت آنها در کشور چه برنامه‌ای باید داشته باشد؟ 

زاهدی: اجرای طرح «رهبران جوان علمی» با مشارکت و واگذاری مدیریت ۳۰٪ از پروژه‌های کلان کشور به محققان زیر ۴۵ سال، ساز و کار‌ها بازگشت نخبگان به کشور با تضمین دستمزد رقابتی، تأمین مسکن پژوهشگران، و ایجاد آزمایشگاه‌های پیشرفته در استان‌ها و تسهیل راه اندازی شرکت‌های خصوصی توسط ایشان و تمهیدات لازم برای مشارکت این شرکت‌ها در پروژه‌های ملی و استانی، تقویت روحیه کارآفرینی در قالب آموزش و ترویج فرهنگ کارآفرینی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، ایجاد فضای مناسب برای رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و حمایت از استارتاپ‌ها می‌تواند نقش موثری در تحقق اهداف بیانیه ایفا کند. همچنین، بازنگری در برخی قوانین و مقررات که مانع حضور استادان دانشگاه در سمت‌های مدیریتی صنایع و شرکت‌های بخش خصوصی و دولتی می‌شود، ضرورت دارد. 

مجله gcorg: توسعه آموزش و پرورش کیفیت‌محور چقدر در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی موثر است؟

زاهدی: ارتقای سطح آموزش در تمام مقاطع تحصیلی، با تأکید بر کیفیت آموزشی و آموزش مهارت‌های عملی می‌تواند نسل آینده را برای مواجهه با چالش‌های علمی و فناوری آماده کند. توسعه دوره‌های دکتری با حمایت صنعت و اجباری شدن «دوره‌های انتقال تجربه» برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی به منظور حضور در صنعت و جامعه، افزایش آگاهی عمومی در قالب ترویج فرهنگ علمی و فناوری در جامعه از طریق رسانه‌ها، برگزاری همایش‌ها و سمینار‌ها می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی و مشارکت بیشتر جامعه در این عرصه کمک کند.

تقویت زیرساخت‌های علمی و فناوری

مجله gcorg: تاثیر تقویت زیرساخت‌های علمی و فناوری بر فعالیت پژوهشگران کمک کننده است؟

زاهدی: توسعه شبکه ملی آزمایشگاه‌های مرجع با دسترسی آزاد پژوهشگران به تجهیزات پیشرفته، ایجاد بانک اطلاعاتی ملی پژوهش برای اشتراک گذاری داده‌ها و جلوگیری از دوباره کاری، تأسیس مراکز طراحی پیشرفته (Advanced Manufacturing Hubs) برای تولید تجهیزات آزمایشگاهی و صنعتی با فناوری داخلی، ارتقای سکو‌های رقومی (پلتفرم‌های دیجتالی) برای آموزش برخط مهارت‌های فنی (MOOCs) و شبکه‌سازی پژوهشگران کمک کننده خواهد بود. 

توسعه همکاری‌های بین المللی

مجله gcorg: ارتباطات بین المللی در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی چقدر ضروری است؟

زاهدی: عضویت فعال در اتحادیه‌های علمی وابسته به سازمان‌ها و پیمان‌های مختلف مانند سازمان همکاری‌های شانگهای (SCO)، بریکس (BRICS) و همکاری با کشور‌های آفریقایی و آسیای جنوب شرقی، ایجاد دفاتر انتقال فناوری (Technology Transfer Offices) در سفارتخانه‌ها برای جذب سرمایه گذاری خارجی در حوزه‌های غیرتحریمی و تقویت دیپلماسی فناوری و تعریف ساختار رایزن فناوری در کنار رایزن‌های علمی و فرهنگی، استفاده از ظرفیت ایرانی‌های مقیم خارج از کشور با برگزاری رویداد‌های سالانه (مثال: کنگره جهانی پژوهشگران ایرانی) و ایجاد فرصت‌های مشارکت مجازی، استفاده از ظرفیت دانشگاه‌های کشور‌های جهان اسلامی که در طول یک دهه گذشته عملا از آن غفلت شده است می‌تواند بسیار مهم باشد.

همچنین، راه اندازی باشگاه‌های تخصصی مثل باشگاه هوش مصنوعی کشور‌های جهان اسلام می‌تواند در تعمیق همکاری‌های بین المللی بسیار موثر واقع شود. میزبانی کنفرانس‌های بین‌المللی، کمک‌هزینه‌های همکاری بین‌المللی، تسهیل صدور ویزا برای پژوهشگران خارجی، تأسیس صندوق پژوهش مشترک و برگزاری برنامه‌های تبادل فرهنگی مشترک در این بخش می‌تواند مفید باشد.

تقویت فرهنگ علمگرایی و امید اجتماعی

راه اندازی کمپین ملی «ایرانِ توانا» با روایت‌گری دستاورد‌ها و پیشرفت‌های علمی (مثال: ساخت واکسن ها، فناوری نانو در کشاورزی) در رسانه‌ها و تقویت روحیه خودباوری، تدوین برنامه درسی مدرسه‌ای مبتنی بر تفکر انتقادی و حل مسئله به جای حفظیات، راه اندازی «جایزه ملی خلاقیت و نوآوری» با محوریت حل چالش‌های ملی (مثال: کاهش مصرف آب کشاورزی و صنعت یا کاهش آلودگی هوا، افزایش بهره وری) در این راستا اثربخش است.

اجرای این پیشنهادات نیازمند عزم جدی نهاد‌های حاکمیتی، همکاری بخش خصوصی، و مشارکت فعال جوانان است. تمرکز بر «هدایت پژوهش‌ها به سمت نیاز‌های واقعی» و «حذف موازی کاری‌ها» می‌تواند ایران را از مرحله تولید علم صرف به مرحله خلق ثروت و اقتدار ملی سوق دهد. موفقیت این مسیر در گرو تبدیل شعار «ما میتوانیم» به یک گفتمان عملیاتی در تمام سطوح جامعه است.