نحوه استفاده از سفته | راهنمای کامل پر کردن و وصول سفته

سفته یک سند تجاری مهم است که تعهد به پرداخت مبلغی مشخص در زمان معین یا عندالمطالبه را نشان می دهد. برای اطمینان از اعتبار حقوقی آن، آشنایی کامل با نحوه صحیح پر کردن و مراحل قانونی وصول آن ضروری است تا از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری شود.

سفته چیست و چرا باید آن را بشناسیم؟

سفته، که در اصطلاح حقوقی به آن «فته طلب» نیز گفته می شود، ابزاری مالی و حقوقی برای تضمین یا تعهد پرداخت وجه است. این سند به دلیل سهولت در استفاده و قابلیت نقل و انتقال، از دیرباز در مبادلات تجاری و مالی ایران جایگاه ویژه ای داشته است. شناخت دقیق سفته و قواعد مربوط به آن، نه تنها برای فعالان اقتصادی، بلکه برای عموم مردم که ممکن است در موقعیت های مختلف مانند ضمانت وام یا تضمین کاری با آن سروکار داشته باشند، حیاتی است.

تعریف حقوقی سفته

ماده ۳۰۸ قانون تجارت ایران، سفته را این گونه تعریف می کند: فته طلب سندی است که به موجب آن امضاکننده تعهد می کند مبلغی در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معین یا به حواله کرد آن شخص کارسازی نماید. این تعریف نشان می دهد که سفته یک تعهد یک طرفه از سوی صادرکننده به پرداخت مبلغی معین است، که می تواند در زمان مشخص یا به محض مطالبه (عندالمطالبه) پرداخت شود. گیرنده سفته می تواند شخص خاصی باشد یا هر کسی که سند را در دست دارد (حامل).

فلسفه وجودی و تاریخچه سفته

فلسفه وجود سفته به دوران های گذشته و نیاز تجار به ابزاری مطمئن برای انجام مبادلات مالی بدون حمل پول نقد بازمی گردد. در گذشته، حمل مقادیر زیاد پول نقد خطرات بسیاری داشت؛ بنابراین، سفته به عنوان یک جایگزین امن و قابل اعتماد برای تعهد پرداخت، بین بازرگانان رواج یافت. این سند با ایجاد یک پشتوانه قانونی برای مطالبات، به تسهیل و تسریع جریان اقتصادی کمک شایانی کرده است. امروزه، با وجود پیشرفت ابزارهای پرداخت الکترونیک، سفته همچنان به عنوان یک سند تعهدآور با کارایی بالا در بسیاری از تراکنش های مالی مورد استفاده قرار می گیرد.

کاربردهای رایج سفته در ایران

سفته در ایران کاربردهای متنوعی دارد که از جمله مهمترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تضمین وام و تسهیلات: بسیاری از بانک ها و مؤسسات مالی، و حتی افراد حقیقی، برای تضمین بازپرداخت وام های اعطایی، از وام گیرنده سفته دریافت می کنند.
• ضمانت حسن انجام کار و تعهدات قراردادی: در قراردادهای کاری یا پروژه ای، کارفرما ممکن است از کارمند یا پیمانکار سفته ای به عنوان ضمانت حسن انجام کار و رعایت تعهدات قراردادی مطالبه کند.
• تعهد به پرداخت وجه در مبادلات تجاری: در معاملات بین تجار و کسبه، سفته به عنوان ابزاری برای تضمین پرداخت بهای کالا یا خدمات در آینده مورد استفاده قرار می گیرد.
• تضمین تخلیه ملک استیجاری: برخی مالکان برای تضمین تخلیه به موقع و سالم ماندن ملک، از مستاجر سفته دریافت می کنند.

انواع سفته بر اساس نوع پرداخت

سفته ها را می توان بر اساس زمان پرداخت به انواع مختلفی دسته بندی کرد که هر کدام شرایط خاص خود را دارند:

1. سفته با تاریخ معین: رایج ترین نوع سفته که در آن تاریخ دقیق پرداخت (روز، ماه، سال) مشخص شده است. صادرکننده باید در تاریخ مقرر نسبت به پرداخت وجه اقدام کند.
2. سفته عندالمطالبه (به محض رؤیت): در این نوع سفته، تاریخ پرداخت مشخص نمی شود و عبارت عندالمطالبه یا به محض رؤیت در آن درج می گردد. دارنده سفته هر زمان که اراده کند، می تواند سفته را به صادرکننده ارائه کرده و طلب خود را مطالبه نماید. صادرکننده موظف است بلافاصله پس از رؤیت، مبلغ را پرداخت کند.
3. سفته پس از رویت (با تعیین مدت): در این حالت، زمان پرداخت بر اساس رؤیت سفته تعیین می شود، اما با یک مهلت مشخص. مثلاً ممکن است درج شود ۱۵ روز پس از رؤیت. در این صورت، صادرکننده پس از رؤیت سفته، ۱۵ روز فرصت دارد تا مبلغ را بپردازد.

تفاوت های کلیدی سفته با چک و برات

اگرچه سفته، چک و برات همگی اسناد تجاری محسوب می شوند و شباهت هایی در برخی قواعد حقوقی دارند، اما تفاوت های اساسی نیز بین آن ها وجود دارد که شناخت آن ها حائز اهمیت است:

ویژگی	سفته	چک	برات
تعریف	سند تعهد پرداخت از سوی صادرکننده به دارنده	سند پرداخت از حساب بانکی صادرکننده به دارنده	دستور پرداخت از سوی برات کش به برات گیر (شخص ثالث)
جنبه کیفری	فقط حقوقی (به جز موارد خاص مانند کلاهبرداری)	هم حقوقی و هم کیفری (در صورت عدم وصول و رعایت شرایط)	فقط حقوقی
مراحل وصول	واخواست، دادخواست حقوقی	گواهی عدم پرداخت، دادخواست حقوقی/کیفری/اجرای ثبت	واخواست (اعتراض عدم قبولی/تادیه)، دادخواست حقوقی
مراجع رسیدگی	دادگاه (شورای حل اختلاف یا دادگاه بدوی)	دادگاه، شورای حل اختلاف، اجرای ثبت	دادگاه
محل صدور	می تواند در هر محلی صادر شود (فقط نیاز به امضا/مهر صادرکننده)	فقط توسط بانک و با داشتن حساب بانکی	نیاز به دستور برات کش به برات گیر
ضمانت کنندگان	مسئولیت تضامنی صادرکننده و ظهرنویسان	مسئولیت تضامنی صادرکننده و ظهرنویسان	مسئولیت تضامنی برات کش، برات گیر و ظهرنویسان
مهلت واخواست/اقدام	۱۰ روز از سررسید برای واخواست	۱۵ روز (همان شهرستان)، ۴۵ روز (شهرستان های دیگر)، ۴ ماه (خارج از کشور) برای گواهی عدم پرداخت	۱۰ روز از تاریخ سررسید (واخواست عدم تادیه)

مهمترین تفاوت در جنبه کیفری بودن چک است. چک در صورت عدم پرداخت و رعایت شرایط قانونی، می تواند منجر به پیگرد کیفری صادرکننده شود، در حالی که سفته فاقد جنبه کیفری است و تنها از طریق مراجع حقوقی قابل پیگیری است.

راهنمای گام به گام پر کردن سفته

پر کردن صحیح سفته نقش حیاتی در اعتبار حقوقی آن دارد. هرگونه اشتباه یا نقص در تکمیل بخش های سفته می تواند پیامدهای جدی داشته و روند وصول آن را با مشکل مواجه کند. در این بخش، به صورت گام به گام و با جزئیات کامل، نحوه تکمیل هر قسمت از سفته را بررسی می کنیم.

معرفی اجزای برگه سفته خام

یک برگه سفته خام دارای بخش های مشخصی است که هر یک اطلاعات خاصی را در خود جای می دهند. این بخش ها معمولاً شامل موارد زیر هستند:

1. مبلغ اسمی سفته (مبلغ چاپ شده در بالای سفته)
2. مبلغ سفته به عدد
3. مبلغ سفته به حروف
4. تاریخ صدور سفته
5. تاریخ پرداخت (سررسید)
6. نام گیرنده وجه (متعهدله)
7. نام صادرکننده (متعهد)
8. آدرس صادرکننده
9. امضاء یا مهر صادرکننده

آشنایی با جایگاه هر یک از این اجزا و نحوه صحیح پر کردن آن ها، اولین گام برای اطمینان از اعتبار سفته است.

نحوه صحیح تکمیل هر بخش

۱. مبلغ سفته

مبلغ سفته یکی از مهمترین ارکان آن است و باید با دقت فراوان تکمیل شود.

• تفاوت مبلغ اسمی و مبلغ مندرج: روی هر برگه سفته یک مبلغ حداکثری (مثلاً سفته تا مبلغ یکصد میلیون ریال) چاپ شده است که به آن «مبلغ اسمی» می گویند. این مبلغ، سقف اعتباری سفته را نشان می دهد. اما «مبلغ مندرج» یا «مبلغ نوشتاری»، همان رقمی است که شما به عنوان صادرکننده یا دارنده، در متن سفته وارد می کنید و تعهد پرداخت آن را به عهده می گیرید.
• اهمیت نوشتن به عدد و حروف: ضروری است که مبلغ مورد تعهد هم به عدد و هم به حروف، به صورت دقیق و یکسان در محل های مشخص شده نوشته شود. در صورت وجود هرگونه مغایرت بین مبلغ عددی و حروفی، مبلغ حروفی ملاک عمل خواهد بود.
• پیامدهای نوشتن مبلغ بیش از سقف اسمی سفته: اگر مبلغی که شما در سفته درج می کنید، بیشتر از مبلغ اسمی (مبلغ چاپ شده روی سفته) باشد، سفته همچنان معتبر است، اما اعتبار آن محدود به مبلغ اسمی خواهد بود. به عنوان مثال، اگر روی سفته نوشته شده تا مبلغ ده میلیون ریال و شما بیست میلیون ریال در آن درج کنید، سفته فقط برای مبلغ ده میلیون ریال اعتبار دارد. توصیه می شود برای جلوگیری از هرگونه ابهام، همیشه سفته ای با مبلغ اسمی متناسب یا بیشتر از مبلغ مورد تعهد تهیه و تکمیل کنید.

۲. تاریخ صدور سفته

تاریخ صدور سفته، زمانی است که سند توسط صادرکننده امضا و تحویل داده می شود. این تاریخ نشان دهنده زمان ایجاد تعهد است و باید با دقت درج شود.

• اهمیت درج تاریخ دقیق صدور (روز، ماه، سال): تاریخ صدور، یکی از ارکان اصلی سفته تجاری است. این تاریخ باید به صورت کامل (روز، ماه، سال) و به حروف نوشته شود.
• پیامد عدم درج تاریخ صدور: اگر تاریخ صدور در سفته درج نشود، آن سند اعتبار تجاری خود را از دست می دهد و به یک سند عادی تبدیل می شود. این موضوع به معنای از دست دادن برخی امتیازات مهم حقوقی سفته است، اگرچه همچنان می تواند به عنوان دلیلی بر وجود دین در دادگاه مطرح شود.

۳. تاریخ پرداخت (سررسید)

تاریخ پرداخت یا سررسید، زمانی است که صادرکننده متعهد به پرداخت وجه سفته می شود. این بخش نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

• چگونه تاریخ پرداخت مشخص را بنویسیم؟ اگر قصد دارید سفته در یک تاریخ مشخص پرداخت شود، باید روز، ماه و سال دقیق سررسید را به وضوح در محل مربوطه قید کنید.
• نوشتن عبارت عندالمطالبه یا به محض رؤیت و مفهوم آن: در صورتی که می خواهید سفته به محض درخواست دارنده پرداخت شود، باید عبارت عندالمطالبه یا به محض رؤیت را در قسمت تاریخ پرداخت درج کنید. در این صورت، هیچ تاریخ مشخصی برای سررسید وجود ندارد.
• عبارت بعد از رؤیت و کاربرد آن: گاهی ممکن است قید شود ۱۰ روز پس از رؤیت. این به معنای آن است که صادرکننده ۱۰ روز پس از اولین باری که سفته به او ارائه (رؤیت) شود، فرصت پرداخت دارد.
• نکته کلیدی در سفته ضمانت: در سفته هایی که بابت ضمانت (مانند ضمانت حسن انجام کار یا ضمانت وام) صادر می شوند، معمولاً تاریخ سررسید قید نمی گردد. به جای آن، عبارتی مانند بابت ضمانت حسن انجام کار در قرارداد مورخ… یا بابت ضمانت بازپرداخت وام شماره… در بخش تاریخ پرداخت یا در بالای سفته (محل توضیحات) درج می شود. این اقدام مشخص می کند که سفته صرفاً جهت تضمین است و وصول آن منوط به احراز عدم انجام تعهد اصلی است، نه صرفاً رسیدن یک تاریخ.

۴. نام گیرنده (متعهدله)

نام گیرنده سفته، شخصی است که حق دریافت وجه سفته را دارد.

• اهمیت ذکر نام و مشخصات کامل گیرنده: بهتر است نام و نام خانوادگی کامل یا نام دقیق شرکت/مؤسسه گیرنده وجه را به همراه کد ملی/شناسه ملی در این بخش قید کنید تا هویت دارنده سفته به وضوح مشخص شود.
• حالت در وجه حامل و مخاطرات آن: اگر نام گیرنده در سفته درج نشود و عبارت در وجه حامل نوشته شود (یا چیزی نوشته نشود که به منزله در وجه حامل است)، هر کسی که سفته را در دست داشته باشد، می تواند وجه آن را مطالبه کند. این وضعیت مخاطراتی مانند سوءاستفاده یا گم شدن سفته را افزایش می دهد و توصیه نمی شود.
• نحوه صدور سفته به حواله کرد شخص معین: اگر می خواهید سفته به حواله کرد شخص معینی صادر شود (یعنی دارنده بتواند آن را به شخص دیگری منتقل کند)، باید عبارت به حواله کرد [نام شخص یا شرکت] در بخش گیرنده نوشته شود. در این صورت، شخص قید شده یا هر کسی که با ظهرنویسی سفته به او منتقل شده، دارنده قانونی محسوب می شود.

۵. نام صادرکننده (متعهد) و آدرس

صادرکننده سفته، فردی است که تعهد پرداخت وجه را بر عهده می گیرد.

• تکمیل اطلاعات دقیق صادرکننده سفته شامل نام و نام خانوادگی، کد ملی، آدرس کامل و شماره تماس در این بخش ضروری است. این اطلاعات برای شناسایی صادرکننده و ارسال ابلاغیه های قانونی در صورت لزوم کاربرد دارد.

۶. امضاء یا مهر صادرکننده

این بخش، مهمترین و ضروری ترین رکن سفته است.

• الزامی بودن امضاء/مهر/اثر انگشت: سفته حتماً باید توسط صادرکننده امضا شود. در صورتی که شخص قادر به امضا نباشد، می تواند از مهر یا اثر انگشت خود استفاده کند. این امضاء/مهر/اثر انگشت نشان دهنده تأیید و پذیرش تعهد پرداخت توسط صادرکننده است.
• پیامد عدم درج امضاء (سفته فاقد اعتبار است): یک سفته بدون امضاء یا مهر صادرکننده، کاملاً بی اعتبار است و حتی به عنوان یک سند عادی نیز قابل استناد نخواهد بود. این نقص، سفته را از هرگونه ارزش حقوقی ساقط می کند.

مثال عملی: نمونه سفته پر شده برای ضمانت حسن انجام کار

فرض کنید سفته ای به مبلغ ۵۰ میلیون ریال (پنج میلیون تومان) برای ضمانت حسن انجام کار در یک قرارداد کاری صادر می شود:

• مبلغ سفته: به عدد ۵۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال و به حروف پنجاه میلیون ریال نوشته می شود. (توجه: مبلغ اسمی سفته باید برابر یا بیشتر از این رقم باشد)
• تاریخ صدور: مثلاً یک هزار و چهارصد و سه، پنجم آذر ماه
• تاریخ پرداخت (سررسید): به جای درج تاریخ، عبارت بابت ضمانت حسن انجام کار در قرارداد مورخ ۱۴۰۳/۰۹/۰۵ قید می شود.
• نام گیرنده: نام کامل کارفرما (مثلاً شرکت توسعه فناوری الفبا)
• نام صادرکننده: نام کامل کارمند به همراه آدرس دقیق و کد ملی.
• امضاء: امضای کارمند در محل مشخص شده.

همچنین، توصیه می شود در پشت سفته یا در یک قرارداد پشتیبان جداگانه، شرایط دقیق فعال شدن ضمانت و موارد تخلف به وضوح ذکر شود.

چک لیست پر کردن سفته

برای جلوگیری از اشتباهات رایج، از این چک لیست استفاده کنید:

1. آیا مبلغ سفته هم به عدد و هم به حروف نوشته شده و کاملاً یکسان هستند؟
2. آیا تاریخ صدور سفته (روز، ماه، سال) به صورت دقیق درج شده است؟
3. آیا تاریخ پرداخت (سررسید) به وضوح مشخص شده یا عبارت عندالمطالبه / بابت ضمانت قید گردیده است؟
4. آیا نام و مشخصات کامل گیرنده وجه به درستی ثبت شده است؟ (توصیه نمی شود در وجه حامل باشد)
5. آیا نام و آدرس صادرکننده به صورت کامل و دقیق درج شده است؟
6. آیا امضا یا مهر صادرکننده در محل مشخص شده وجود دارد؟ (بدون امضا، سفته بی اعتبار است)
7. آیا مبلغ مندرج از مبلغ اسمی سفته بیشتر نیست؟ (جهت جلوگیری از ابهام)

مهمترین نکته در هنگام پر کردن سفته این است که هر بخش باید به صورت خوانا و بدون خط خوردگی تکمیل شود. در صورت اشتباه، بهتر است از یک برگه سفته جدید استفاده کنید تا از بروز مشکلات حقوقی در آینده جلوگیری شود.

راهنمای جامع وصول سفته و مراحل قانونی آن

وصول سفته، فرآیندی حقوقی است که در صورت عدم پرداخت وجه آن توسط صادرکننده، دارنده سفته می تواند از طریق مراجع قانونی اقدام به مطالبه طلب خود کند. این فرآیند دارای مراحل و مهلت های قانونی مشخصی است که عدم رعایت آن ها می تواند به ضرر دارنده سفته تمام شود.

مقدمه: تفاوت سفته حقوقی و سفته عادی

سفته ای که تمامی شرایط و ارکان قانونی مندرج در قانون تجارت (ماده ۳۰۸) را داشته باشد و به موقع واخواست شده باشد، از مزایای اسناد تجاری بهره مند می شود و به آن سفته حقوقی می گویند. این مزایا شامل امکان مطالبه از ظهرنویسان به صورت تضامنی و مهلت های قانونی کوتاه تر برای پیگیری است.
اما اگر سفته فاقد یکی از ارکان ضروری (مانند تاریخ صدور یا امضا) باشد، یا دارنده در مهلت قانونی اقدام به واخواست آن نکند، سفته اعتبار تجاری خود را از دست می دهد و تبدیل به یک سند عادی می شود. در این صورت، اگرچه سفته همچنان دلیلی بر وجود دین است، اما دارنده تنها می تواند از طریق دادخواست حقوقی و صرفاً علیه صادرکننده (و نه ظهرنویسان) اقدام کند و از مزایای سند تجاری بودن محروم خواهد شد.

مراحل قانونی وصول سفته

وصول سفته از طریق قانونی، شامل چند مرحله اساسی است که به ترتیب باید انجام شوند:

۱. واخواست سفته (اعتراض عدم تادیه)

واخواست سفته، اولین و مهمترین گام برای حفظ اعتبار تجاری سفته و امکان پیگیری از ظهرنویسان است.

• واخواست چیست و چرا گام اول ضروری است؟ واخواست یا اعتراض عدم تادیه، سندی رسمی است که توسط دارنده سفته تکمیل و به اطلاع صادرکننده و سایر متعهدین (مانند ظهرنویسان) رسانده می شود. این اقدام به منزله اعلام رسمی عدم پرداخت وجه سفته در سررسید آن است و برای حفظ حقوق دارنده در برابر سایر مسئولین سفته (مانند ظهرنویسان و ضامنین) کاملاً ضروری است. بدون واخواست، سفته اعتبار تجاری خود را تا حد زیادی از دست می دهد.
• مهلت قانونی واخواست: دارنده سفته ملزم است ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ سررسید سفته، اقدام به واخواست آن کند. این مهلت بسیار مهم است و عدم رعایت آن می تواند منجر به سقوط حق رجوع به ظهرنویسان و ضامنین سفته شود و دارنده تنها بتواند از صادرکننده اصلی طلب خود را مطالبه کند.
• مراحل و محل انجام واخواست: واخواست توسط دادگستری (معمولاً دفاتر واخواست یا از طریق بانک ملی که به نمایندگی دادگستری عمل می کند) انجام می شود. دارنده سفته باید فرم های مخصوص واخواست را تکمیل کرده و مبلغ قانونی آن را پرداخت نماید. سپس، اخطاریه واخواست برای صادرکننده و ظهرنویسان از طریق دادگستری ارسال می گردد.

۲. طرح دعوای حقوقی (دادخواست مطالبه وجه سفته)

پس از واخواست سفته، گام بعدی طرح دعوا در مراجع قضایی است.

• تنظیم و ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات قضایی الکترونیک: دارنده سفته باید با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک، دادخواست مطالبه وجه سفته را تنظیم و ثبت کند. در دادخواست، اطلاعات سفته، مبلغ مورد مطالبه، مشخصات صادرکننده و در صورت لزوم ظهرنویسان، و خواسته اصلی (مطالبه وجه) باید به وضوح قید شود.
• مهلت قانونی برای طرح دعوا پس از واخواست: پس از واخواست سفته، دارنده ظرف مدت ۱ سال از تاریخ واخواست فرصت دارد تا علیه ظهرنویسان اقدام کند. برای مطالبه از صادرکننده اصلی سفته، این مهلت ۵ سال است. پس از گذشت این مهلت ها، حق رجوع از بین می رود و سفته به یک سند عادی تبدیل می شود.
• مرجع صالح رسیدگی: مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای مطالبه وجه سفته، بستگی به مبلغ سفته دارد. اگر مبلغ سفته تا سقف ۲۰ میلیون تومان باشد، رسیدگی در شورای حل اختلاف انجام می شود. در صورتی که مبلغ بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد، رسیدگی در دادگاه عمومی (حقوقی) خواهد بود.
• مراحل دادرسی و صدور حکم: پس از ثبت دادخواست، پرونده به مرجع قضایی صالح ارجاع شده و جلسات رسیدگی تشکیل می شود. در این جلسات، طرفین می توانند مدارک و دلایل خود را ارائه دهند. پس از بررسی های لازم، قاضی اقدام به صدور رأی (حکم) مبنی بر پرداخت وجه سفته توسط محکوم علیه می کند.

۳. تقاضای تامین خواسته (توقیف اموال)

برای اطمینان از وصول وجه سفته، دارنده می تواند قبل از صدور حکم نهایی، تقاضای توقیف اموال بدهکار را مطرح کند.

• چگونه می توان قبل از صدور حکم، اموال بدهکار را توقیف کرد؟ «تامین خواسته» راهکاری است که به دارنده سفته امکان می دهد تا پیش از صدور حکم قطعی، اموال صادرکننده سفته را توقیف کند تا او نتواند اموال خود را پنهان یا منتقل کند.
• شرایط و مراحل آن: برای تقاضای تامین خواسته، دارنده سفته باید مبلغی را به عنوان «خسارت احتمالی» به صندوق دادگستری واریز کند (معمولاً ۱۰ درصد از مبلغ سفته). پس از تأیید دادگاه، دستور توقیف اموال به صورت موقت صادر می شود. این اموال می تواند شامل حساب های بانکی، حقوق و مزایا، املاک، خودرو، یا هرگونه دارایی دیگری باشد که از بدهکار شناسایی شود.

۴. اجراییه و اجرای حکم

پس از صدور حکم قطعی مبنی بر محکومیت به پرداخت وجه سفته، نوبت به مرحله اجرا می رسد.

• مراحل دریافت اجراییه و تحویل به دایره اجرا: پس از قطعی شدن حکم دادگاه، دارنده سفته باید از دادگاه درخواست صدور «اجراییه» کند. اجراییه سندی است که به موجب آن، دایره اجرای احکام دادگستری موظف به اجرای حکم صادره می شود. دارنده اجراییه را به دایره اجرای احکام مربوطه تحویل می دهد.
• نحوه شناسایی و توقیف اموال: دایره اجرای احکام، با استفاده از اطلاعات موجود و همچنین اطلاعاتی که دارنده سفته ارائه می دهد، اقدام به شناسایی و توقیف اموال محکوم علیه می کند. این اموال می تواند شامل موارد زیر باشد:
  • حساب بانکی: توقیف موجودی حساب های بانکی بدهکار.
  • فیش حقوقی: توقیف بخشی از حقوق و مزایای بدهکار (بر اساس قانون، یک سوم حقوق کارمندان دولت و کارگران و یک چهارم حقوق بازنشستگان قابل توقیف است).
  • اموال منقول و غیرمنقول: توقیف اموالی مانند خودرو، املاک، سهام، و سایر دارایی های قابل ارزیابی.

  پس از توقیف، اموال از طریق مزایده به فروش رفته و وجه آن به دارنده سفته پرداخت می شود.

وصول سفته بدون تاریخ یا با تاریخ گذشته

سفته بدون تاریخ

همان طور که قبلاً اشاره شد، عدم درج تاریخ صدور، سفته را از اعتبار تجاری خارج می کند و آن را به یک سند عادی تبدیل می نماید. با این حال، اگر سفته فاقد تاریخ سررسید باشد، به معنای عندالمطالبه بودن آن تلقی می شود و دارنده می تواند هر زمان که بخواهد، پس از درج تاریخ در آن (به شرط توافق قبلی با صادرکننده یا در صورت عدم درج توسط صادرکننده)، اقدام به مطالبه و واخواست آن کند. البته اگر صادرکننده ثابت کند که دارنده به صورت خودسرانه و بدون توافق قبلی، تاریخ را درج کرده، می تواند مشکلاتی را ایجاد کند.

سفته تاریخ گذشته (فاقد واخواست)

اگر سفته ای دارای تاریخ سررسید مشخص باشد، اما دارنده در مهلت ۱۰ روزه قانونی پس از سررسید، اقدام به واخواست آن نکند، سفته اعتبار تجاری خود را از دست داده و به یک سند عادی تبدیل می شود. در این حالت، دارنده دیگر نمی تواند از مزایای اسناد تجاری (مانند امکان رجوع به ظهرنویسان) بهره مند شود، اما همچنان می تواند با ارائه دادخواست حقوقی در دادگاه، صرفاً علیه صادرکننده اصلی، وجه سفته را به عنوان دلیل بر وجود دین مطالبه کند. این فرآیند ممکن است طولانی تر باشد و نیازمند اثبات بیشتری باشد.

مسئولیت ظهرنویسان و ضامنین سفته

سفته دارای قابلیت ظهرنویسی (پشت نویسی) است که می تواند برای انتقال سند یا برای ضمانت به کار رود.

• مفهوم مسئولیت تضامنی: صادرکننده، ظهرنویسان و ضامنین سفته همگی در برابر دارنده سفته مسئولیت تضامنی دارند. این بدان معناست که دارنده سفته می تواند برای مطالبه وجه، به هر یک از آن ها (یا همه آن ها) به صورت جداگانه یا همزمان مراجعه کند و نیازی نیست ابتدا به صادرکننده مراجعه کند. هر یک از این افراد موظف به پرداخت کل مبلغ سفته هستند.
• تفاوت ظهرنویسی برای انتقال و ظهرنویسی برای ضمانت:
  • ظهرنویسی برای انتقال: اگر کسی سفته را پشت نویسی کند و هیچ عبارت دیگری قید نکند، این اقدام به معنای انتقال مالکیت سفته به شخص دیگر است و ظهرنویس نیز به عنوان متعهد تضامنی در قبال پرداخت وجه سفته مسئولیت پیدا می کند.
  • ظهرنویسی برای ضمانت: در صورتی که شخص پشت سفته را امضا کند و به صراحت قید کند که بابت ضمانت یا به عنوان ضامن این امضا را کرده است، او به عنوان ضامن محسوب می شود و مسئولیت او به مسئولیت صادرکننده یا ظهرنویس دیگر پیوند می خورد. این تمایز در روابط داخلی میان متعهدین اهمیت دارد.

هزینه های اجرا گذاشتن و وصول سفته

وصول سفته از طریق قانونی مستلزم پرداخت هزینه هایی است که شامل موارد زیر می شود:

• هزینه واخواست: این هزینه مبلغی ثابت و نسبتاً کم است که برای صدور برگه واخواست پرداخت می شود.
• هزینه دادرسی (تعرفه قضایی بر اساس مبلغ سفته): مهمترین هزینه، مربوط به دادرسی است که بر اساس تعرفه قضایی و درصدی از مبلغ سفته تعیین می شود. این هزینه در ابتدای ثبت دادخواست پرداخت می شود. به عنوان مثال، برای مبالغ کمتر از ۲۰ میلیون تومان، هزینه دادرسی شورای حل اختلاف و برای مبالغ بیشتر، هزینه دادرسی دادگاه بدوی متفاوت خواهد بود.
• امکان درخواست اعسار از هزینه های دادرسی: اگر دارنده سفته (خواهان) توانایی مالی پرداخت هزینه های دادرسی را نداشته باشد، می تواند از دادگاه درخواست «اعسار از هزینه دادرسی» کند. در صورت تأیید دادگاه، او از پرداخت این هزینه ها معاف شده یا به صورت اقساطی پرداخت می کند.

آیا عدم پرداخت سفته مجازات زندان دارد؟

برخلاف چک که می تواند جنبه کیفری داشته باشد، سفته فاقد جنبه کیفری است. این بدان معناست که صرف عدم پرداخت وجه سفته در سررسید، منجر به مجازات زندان برای صادرکننده نمی شود.

• توضیح عدم جنبه کیفری سفته: سفته یک سند حقوقی و تجاری است و مسئولیت ناشی از آن، صرفاً مدنی (مالی) است. بنابراین، در صورت عدم پرداخت، دارنده سفته فقط می تواند از طریق مراجع حقوقی اقدام به مطالبه وجه کند.
• امکان صدور حکم جلب مدنی در صورت عدم پرداخت پس از حکم دادگاه و اعسار: اگر دادگاه حکم قطعی به پرداخت وجه سفته صادر کند و محکوم علیه (صادرکننده) از پرداخت آن خودداری کند و همزمان ادعای اعسار از پرداخت بدهی را نیز مطرح نکند یا ادعای اعسار او رد شود، در این صورت و پس از درخواست دارنده سفته، ممکن است حکم جلب مدنی برای وی صادر شود. این جلب صرفاً برای وادار کردن شخص به پرداخت بدهی است و به معنای مجازات کیفری نیست.
• مراحل و شرایط اعسار از پرداخت یکجای وجه سفته و قسط بندی آن: صادرکننده سفته که توانایی پرداخت یکجای مبلغ سفته را ندارد، می تواند از دادگاه درخواست «اعسار» کند. او باید با ارائه دلایل و شهادت شهود، ثابت کند که قادر به پرداخت یکجای بدهی نیست. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه مبلغ بدهی را به صورت اقساطی تعیین می کند که صادرکننده موظف به پرداخت آن در فواصل زمانی مشخص خواهد بود.

نکات کلیدی و کاربردی برای صادرکننده و دارنده سفته

استفاده صحیح از سفته نیازمند آگاهی هر دو طرف (صادرکننده و دارنده) از نکات حقوقی و عملی است. رعایت این نکات می تواند از بروز اختلافات و مشکلات قانونی در آینده جلوگیری کند.

برای صادرکننده سفته (متعهد)

• همیشه یک کپی از سفته های صادره را نزد خود نگه دارید: قبل از تحویل سفته به دارنده، حتماً یک کپی یا تصویر واضح از تمام صفحات سفته (هم رو و هم پشت) تهیه کنید و آن را برای خود نگه دارید. این کپی می تواند در صورت بروز هرگونه اختلاف یا ادعای نادرست، به عنوان مدرکی دال بر محتوای اصلی سفته و تعهدات شما مورد استفاده قرار گیرد.
• پس از پرداخت، حتماً سفته را بازپس گرفته یا رسید کتبی و معتبر دریافت کنید: پس از پرداخت کامل وجه سفته، ضروری است که اصل سفته را از دارنده پس بگیرید و از ابطال آن مطمئن شوید. در صورتی که بازپس گرفتن سفته به هر دلیلی مقدور نباشد (مثلاً سفته گم شده باشد)، حتماً یک رسید کتبی و معتبر با امضای دارنده اصلی، حاوی مبلغ، تاریخ پرداخت و شماره سفته، دریافت کنید. این رسید به عنوان مدرکی برای انجام تعهد شما عمل خواهد کرد.
• در سفته های ضمانتی، شرایط دقیق ضمانت را در یک قرارداد جداگانه و محکم ذکر کنید: اگر سفته بابت ضمانت صادر می شود، صرف قید عبارت بابت ضمانت در سفته کافی نیست. بهتر است تمامی شرایط و جزئیات مربوط به فعال شدن ضمانت (مثلاً عدم انجام تعهد خاص، ورود خسارت و…) را در یک قرارداد جداگانه و با جزئیات کامل و شفاف ذکر کنید. این قرارداد پشتیبان، مبنای اصلی ادعای دارنده برای مطالبه وجه سفته ضمانتی خواهد بود.

برای دارنده سفته (متعهدله)

• در زمان دریافت سفته، از تکمیل صحیح و کامل تمامی بخش ها اطمینان حاصل کنید: پیش از قبول سفته، تمام بخش های آن (مبلغ به عدد و حروف، تاریخ صدور، تاریخ سررسید/عندالمطالبه، نام گیرنده، نام صادرکننده، امضاء) را با دقت بررسی کنید تا از کامل و صحیح بودن آن ها مطمئن شوید. هرگونه نقص در این مراحل می تواند در آینده به ضرر شما باشد.
• در سفته های ضمانتی، شرایط دقیق فعال شدن ضمانت را در قرارداد پشتیبان قید کنید: مانند صادرکننده، دارنده سفته ضمانتی نیز باید مطمئن شود که شرایط فعال شدن ضمانت به وضوح در یک قرارداد جداگانه ذکر شده است. این قرارداد به شما کمک می کند تا در صورت نیاز به مطالبه وجه سفته ضمانتی، دلایل محکم و مستندی برای اثبات تخلف صادرکننده داشته باشید.
• در صورت عدم پرداخت، بدون اتلاف وقت و در مهلت های قانونی اقدام به واخواست و پیگیری قضایی کنید: مهمترین توصیه برای دارنده سفته، اقدام به موقع است. در صورت عدم پرداخت وجه سفته در سررسید، بلافاصله (و حتماً در مهلت ۱۰ روزه قانونی) اقدام به واخواست سفته کنید تا اعتبار تجاری آن حفظ شود. پس از واخواست نیز، در مهلت های قانونی (یک سال برای ظهرنویسان و پنج سال برای صادرکننده) دادخواست حقوقی را ثبت کنید تا از حقوق خود محروم نشوید.

چگونه سفته بی اعتبار می شود؟

سفته در موارد زیر اعتبار حقوقی خود را به عنوان سند تجاری از دست می دهد و یا حتی به کلی بی اعتبار می شود:

• عدم تکمیل ارکان اساسی: اگر سفته فاقد امضا یا مهر صادرکننده، یا فاقد مبلغ باشد، کاملاً بی اعتبار است. عدم درج تاریخ صدور نیز، اعتبار تجاری سفته را از بین می برد و آن را به سند عادی تبدیل می کند.
• عدم واخواست به موقع در سفته های تاریخ دار: اگر دارنده سفته تاریخ دار، در مهلت ۱۰ روزه قانونی پس از سررسید، اقدام به واخواست نکند، سفته اعتبار تجاری خود را از دست می دهد و به یک سند عادی تبدیل می شود و حق رجوع به ظهرنویسان ساقط می گردد.
• اثبات انجام تعهد در سفته های ضمانتی توسط صادرکننده: در سفته های ضمانتی، اگر صادرکننده بتواند ثابت کند که تعهد اصلی (مانند حسن انجام کار یا بازپرداخت وام) را به طور کامل انجام داده است، سفته ضمانتی بی اعتبار خواهد شد و دارنده نمی تواند وجه آن را مطالبه کند.
• مخدوش بودن یا جعل سفته: هرگونه خط خوردگی عمده، دستکاری غیرمجاز، یا اثبات جعل در سفته، می تواند اعتبار آن را از بین ببرد.

نقش و اهمیت مشاوره حقوقی تخصصی در امور سفته

با توجه به پیچیدگی های حقوقی سفته، به ویژه در مراحل واخواست و پیگیری قضایی، استفاده از مشاوره حقوقی تخصصی بسیار توصیه می شود. یک وکیل یا مشاور حقوقی می تواند:

• به شما در پر کردن صحیح سفته و جلوگیری از اشتباهات کمک کند.
• در صورت بروز مشکل، بهترین راهکار قانونی را برای وصول سفته یا دفاع در برابر آن به شما ارائه دهد.
• مراحل قانونی را به درستی و در مهلت های مقرر پیگیری کند تا از تضییع حقوق شما جلوگیری شود.
• با دانش و تجربه خود، به سرعت بخشیدن روند رسیدگی و کاهش هزینه های احتمالی کمک کند.

آگاهی و اقدام به موقع، کلید موفقیت در امور مربوط به سفته است. در صورت بروز هرگونه ابهام یا مشکل، از مشورت با متخصصان حقوقی غافل نشوید.

سوالات متداول

فرق سفته در وجه حامل و در وجه شخص معین چیست؟

در سفته در وجه حامل، نام گیرنده مشخص نمی شود و هر کس که سفته را در اختیار داشته باشد، می تواند وجه آن را مطالبه کند. اما در سفته در وجه شخص معین، نام و مشخصات فرد یا شرکت گیرنده وجه به وضوح قید می شود و فقط همان شخص یا کسی که سفته با ظهرنویسی صحیح به او منتقل شده، حق مطالبه دارد. سفته در وجه شخص معین، امنیت بیشتری دارد.

سریعترین راه برای وصول سفته کدام است؟

سریعترین راه برای وصول سفته، منوط به کامل و صحیح بودن تمامی ارکان سفته و اقدام به موقع دارنده در مهلت های قانونی (به خصوص واخواست ظرف ۱۰ روز از سررسید) است. پس از واخواست، پیگیری سریع دادخواست حقوقی و تقاضای تامین خواسته (توقیف اموال) می تواند به تسریع روند کمک کند. با این حال، باید در نظر داشت که فرآیند قضایی زمان بر است.

اگر سفته گم شود چه باید کرد؟

اگر سفته گم شود، دارنده باید بلافاصله با مراجعه به دادگاه، تقاضای دستور موقت مبنی بر عدم پرداخت وجه سفته را مطرح کند و سپس دعوای ابطال سفته را نیز طرح نماید. این اقدامات برای جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی و حفظ حقوق دارنده ضروری است. همچنین، اعلام سرقت یا مفقودی به مراجع انتظامی و انتشار آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار نیز توصیه می شود.

مدت زمان تقریبی برای وصول کامل سفته چقدر است؟

مدت زمان وصول کامل سفته متغیر است و به عواملی مانند پیچیدگی پرونده، شناسایی اموال بدهکار، میزان همکاری طرفین، و حجم کاری دادگاه بستگی دارد. اما به طور تقریبی، از زمان طرح دادخواست تا اجرای حکم و وصول وجه، ممکن است بین چند ماه تا یک سال یا حتی بیشتر زمان ببرد. در صورت عدم پرداخت و نیاز به اعسار، این زمان طولانی تر خواهد شد.

آیا می توان مبلغ سفته را قسط بندی کرد؟

بله، پس از صدور حکم دادگاه مبنی بر محکومیت به پرداخت وجه سفته، صادرکننده (محکوم علیه) می تواند از دادگاه درخواست اعسار از پرداخت یکجای محکوم به را مطرح کند. در صورت پذیرش اعسار و احراز عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجا، دادگاه مبلغ بدهی را به صورت اقساطی تعیین می کند که صادرکننده موظف به پرداخت آن در فواصل زمانی مشخص خواهد بود.

سفته شاهد می خواهد؟

خیر، سفته برای اعتبار خود به شاهد نیاز ندارد. امضا یا مهر صادرکننده به تنهایی برای اعتبار بخشیدن به سفته به عنوان یک سند تجاری و ایجاد تعهد پرداخت کفایت می کند. البته در صورت بروز اختلاف و نیاز به اثبات امضا، ممکن است نیاز به کارشناسی خط و امضا باشد.

چه مواردی باعث باطل شدن سفته می شود؟

سفته در موارد متعددی می تواند باطل یا بی اعتبار شود. این موارد شامل عدم وجود امضا یا مهر صادرکننده، عدم درج مبلغ، جعل سفته، اثبات پرداخت وجه سفته، یا در سفته های ضمانتی، اثبات انجام تعهد اصلی توسط صادرکننده است. همچنین، عدم واخواست به موقع در مهلت قانونی (برای سفته های تاریخ دار) منجر به از دست رفتن اعتبار تجاری آن می شود.

نتیجه گیری

سفته به عنوان یک سند تجاری مهم، نقش حیاتی در مبادلات مالی و تجاری ایفا می کند. از این رو، آشنایی با نحوه استفاده از سفته، شامل اصول دقیق پر کردن سفته و تمامی مراحل قانونی وصول سفته، برای هر فردی که با آن سروکار دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. رعایت نکات ریز حقوقی در هر مرحله، از زمان صدور و تکمیل سفته تا زمان واخواست و پیگیری های قضایی، می تواند تضمین کننده حفظ حقوق دارنده و جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی برای صادرکننده باشد. توصیه می شود همیشه با دقت و آگاهی کامل نسبت به این سند عمل کرده و در صورت نیاز، از مشاوره متخصصان حقوقی بهره مند شوید تا مسیر قانونی به بهترین شکل طی شود.