به بهانه شکایت آموزش و پرورش از «افعی تهران»

آفتاب نیوز :

در هنگام انتشار این فیلم نیز فارغ از ممیزی هایی که ارشاد به فیلم وارد کرد و حساسیت هایی که روی فیلمنامه وجود داشت، جمع کثیری از پرستاران محتوای فیلم را حاوی مضمون برچسب زننده به شخصیت پرستاران دانستند. در همان سال پخش فیلم شوکران (1378)، جمعی از پرستاران در اعتراض به فیلم مقابل وزارت ارشاد تحصن کردند.

ساختن فیلم و سریال در ایران ریزه کاری ها و ضوابط خاص خودش را دارد، شاید تصور شود سخت ترین مرحله فیلم و سریال سازی در ایران، مرحله جلب رضایت ارشاد و دریافت پروانه ساخت و نمایش باشد، اما این تازه مرحله نخست است و غول مرحله اصلی، نجات یافتن از شکایت های احتمالی است که ممکن است از سمت هر گروه و نهادی به سمت فیلم و سریال ها روانه شود.

قسمت هشتم سریال «افعی تهران» جنجال آفرین و منتهی به شکایت آموزش و پرورش شده است. سریال افعی تهران که با کارگردانی پیمان معادی از سریال های پربیننده این روز های شبکه خانگی محسوب می شود در قسمت هشتم خود به سراغ انتقام جویی از یک ناظم قدیمی می رود.

در سکانسی از این قسمت، آرمان بیانی (پیمان معادی) خاطره کتک خوردن های اش از ناظم را یاداوری می کند و قصد انتقام جویی از این ناظم را دارد. امید رضاوند، مدیرکل حقوقی، املاک و معاضدت قضایی وزارت آموزش و پرورش نیز در این باره گفته است: «علیرغم این مهم که معلم به عنوان مهمترین و اصلی ترین رکن نظام تعلیم و تربیت، از نقش و جایگاه منحصربه فردی در جامعه برخوردار بوده و نقش وی در هدایت آینده سازان این جامعه غیرقابل انکار است، چندی پیش در یکی از سریال های نمایش خانگی نسبت به این قشر فرهیخته، توهین و اهانت و هتک حرمتی صورت گرفته که این رفتار ناشایست موجب جریحه دار شدن احساسات عمومی جامعه به ویژه فرهنگیان شده است.»

افزون بر فیلم و سریال هایی که شکایت و اعتراض را تجربه کرده اند، برخی نیز به فهرست توقیفی ها فرستاده شده اند. این فهرست که از قضا بسیار طولانی و پر و پیمان است، از فیلم و سریال تاریخی تا طنز و درام را در خود جای داده. سریال سرزمین مادری (با نام اولیه سرزمین کهن) از تولیدات تلویزیون است که در سال 87 به کارگردانی کمال تبریزی جلوی دوربین رفت. این سریال از 5 دی ماه سال 92 به شکل هفتگی روانه آنتن شبکه سه شد. اما بعد از پخش چند قسمت به دلیل اعتراض بختیاری ها توقیف شد. اما چرا؟ در یکی از قسمت های این سریال امیرآقایی که وابسته به حزب دموکرات آذربایجان است خطاب به یک خانواده ی بختیاری می گوید: «به چه چیز خودتان افتخار می کنید؟ به کدام اصل و نسب؟ به سر پا گرفتن سگ های انگلیسی و کاسه لیسی کنسول انگلیس؟ می خواهید فردا سر کلاس برای بچه ها قصه ی اینکه بختیاری ها چطور بختیاری (اشاره به واژه بختیاری) شدند»

بعد از گذشت 4 سال و با انجام اصلاحات مورد نظر قرار شد این سریال از مهرماه سال 96 مجدداً روی آنتن برود، تیزر های سریال هم با قید زمانی به زودی پخش شد، اما باز هم با اعتراض مجدد بختیاری ها از پخش آن جلوگیری به عمل آمد. در نهایت و با گذشت یک دهه، این سریال پخش و با استقبال مخاطبان رو به رو شد.

سریال شبکه مخفی زنان از دیگر سریال هایی است که اخیرا طعم توقیفی را چشیده است. داستان این سریال به اتفاقات وزارت فرهنگ و هنر در سال 1310 و تصمیم به تشکیل کانون بانوان از یک سو و زندگی شخصی به نام میرزا محمود زنبورک چی کارمند عالی رتبه اداره سجل احوال، از سویی دیگر مرتبط بود. این سریال که به کارگردانی افشین هاشمی تهیه شده و ستاره هایی از جمله لیلا حاتمی و سیامک انصاری در آن بازی می کردند، پس از پخش قسمت پانزدهم یک بار دچار توقف پخش شد، اما مدتی بعد این سریال دوباره وارد چرخه نمایش شد و سپس بعد از انتشار بیستمین قسمت خود در شبکه نمایش خانگی در دوم دی ماه، بار دیگر با وقفه همراه شد؛ اتفاقی که از سوی برخی رسانه ها با عنوان «توقف» تعبیر شد.

فیلم «برادران لیلا» نیز از جمله فیلم های جنجالی سال های اخیر است که به کارگردانی سعید روستایی در جشنواره های مختلف بین المللی شرکت کرد. اما آخرین ساخته سعید روستایی به دلیل آنچه سازمان سینمایی «اصرار بر ادامه مسیر اشتباه»، «تخلفات آگاهانه و رفتار مغایر با قوانین» و «عدم پذیرش اصلاح فیلم از سوی کارگردان پیش از نمایش در جشنواره های بین المللی» عنوان کرد، رسماَ توقیف شد. سعید روستایی کارگردان شناخته شده فیلم سینمایی برادران لیلا که پیش از این گفته بود حاضر نیست حتی یک فریم از فیلمش را حذف کند، پس از اعلام توقیف فیلمش با انتشار پستی در صفحه کاربری خود در اینستاگرام به این موضوع واکنش نشان داد و نوشت: «برادران لیلا را با خون دل ساختم، با جگر سوخته، برای ساختنش تمام روحم زخمی شد! لطفا بیش از این نسوزانیدم!» و در کپشن اضافه کرد: «تحقیر و تهدید را تمام کنید لطفا!» مدتی بعد از اکران این فیلم در جشنواره کن، سعید روستایی به اتهام فعالیت تبلیغی علیه نظام به 6 ماه حبس تعزیری محکوم شد. در متن حکم او آمده است: «شعبه 26 دادگاه انقلاب تهران سعید روستایی کارگردان فیلم برادران لیلا را به 6 ماه حبس تعزیری محکوم کرد، که یک بیستم آن قابل اجرا و مابقی به مدت 5 سال تعلیق شده است، مستند این حکم، ساخت و پخش فیلم برادران لیلا در جشنواره کن بوده است.»

پزشکان و شکایت پشت شکایت

از جمله اقشاری که ید طولایی در شکایت از فیلم و سریال ها دارند، پزشکان و پرستاران هستند. سال 1392 بود که سریال «بچه های نسبتاً» بد به کارگردانی سیروس مقدم پخش شد و شاید کمتر فردی حدس می زد با توجه به ژانر و محتوای سریال، قرار باشد پرستاران از سریال شاکی شوند، اما پخش سکانسی از سریال که یک پرستار از پدر نوزاد تازه متولد شده پول طلب می کند تا نوزاد را به وی نشان دهد، همه چیز را به هم ریخت. اگرچه این سکانس شکایت رسمی پرستاران را به همراه نداشت، اما باعث شد پرستاران زیادی در فضای مجازی و حتی در گفتگو با رسانه ها این موضوع را زیر سوال ببرند.

گرچه اگر قرار باشد نگاهی به نوستالژیک ترین شکایت پرستاران از یک فیلم یا سریال داشته باشیم یاد فیلم شوکران بهروز افخمی و شخصیتی خواهیم افتاد که هدیه تهرانی را در شمایل یک پرستار فریبنده نشان می داد که با یک مرد متاهل وارد رابطه می شود. در هنگام انتشار این فیلم نیز فارغ از ممیزی هایی که ارشاد به فیلم وارد کرد و حساسیت هایی که روی فیلمنامه وجود داشت، جمع کثیری از پرستاران محتوای فیلم را حاوی مضمون برچسب زننده به شخصیت پرستاران دانستند. در همان سال پخش فیلم شوکران (1378)، جمعی از پرستاران در اعتراض به فیلم مقابل وزارت ارشاد تحصن کردند.

سریال «ساختمان پزشکان»، نیز از جمله سریال هایی بود که با صفی از منتقدان رو به رو بود. این سریال که با تم طنز و در سال 1390 پخش می شد، مورد نقد پزشکان و روان پزشکان واقع شد و آنان کاراکتر «دکتر نیما افشار» را توهین آمیز و دور از واقعیت می دانستند. اما شاید یکی از پرحاشیه ترین پرونده های شکایت در تاریخ صدا و سیما را بتوان پرونده سریال «در حاشیه» به کارگردانی مهران مدیری دانست. این سریال طنز در سال 1394 و برای پخش در ایام نوروز آماده شده بود، اما از آنجا که کل ماجرای سریال مذکور حول محور یک پزشک کلاهبردار و بیمارستانی با پایین ترین کیفیت خدمات می گشت از همان روز های اول با شکایت هایی همراه شد.

به بهانه شکایت آموزش و پرورش از «افعی تهران»:صف طویل شاکیان پشت سر فیلم و سریال های ایرانی

به گفته مشاور رییس سازمان نظام پزشکی وقت، 7 هزار پزشک برای شرکت در یک تجمع با هدف اعتراض به صداوسیما درباره پخش این سریال اعلام امادگی کرده بودند. نکته جالب تر این که این سریال نه فقط در دوران پخش، بلکه پیشتر و در دوران ضبط نیز با حواشی متعددی همراه شده و چند بار تا مرز توقف کامل ضبط پیش رفته بود. یکی از مسایلی که در این سریال مورد انتقاد شدید بسیاری از پزشکان و سازمان نظام پزشکی قرار گرفت، معضل زیرمیزی گرفتن پزشکان از بیماران بود.

وکلا و فرشته هایی که دست از سرشان بر نمی دارند

شاید خنده دار باشد و شاید هم کنایه آمیز، اما ظاهرا فرشته ها دست از سر وکلای دادگستری بر نمی دارند و هر چند سال یکبار داد آن ها را در می آورند. رمضان 1384 بود که نایب رییس کانون وکلای دادگستری مرکز از طرح شکایت علیه مسیولان ودست اندرکاران سریال تلویزیونی «او یک فرشته بود» خبر داد. سریالی که به سرعت موفق شده بود با مضمون ماورایی خود توجه بینندگان را به سمت خود جلب کند. مشکل وکلا با سریال چه بود؟ مشکل این بود که هر چند وقت یکبار، شیطان در قالب یک وکیل در سریال ظاهر می شد و همین موضوع نیز با واکنش تند کانون وکلا همراه شد.

نزدیک به 2 دهه گذشت و حالا باز هم یک سریال دیگر به نام «گناه فرشته» با واکنش های متعددی از سوی وکلا همراه شده است. سریالی که اگرچه ستاره ای مثل شهاب حسینی را دارد، اما نتوانسته آنطور که باید و شاید نظر مثبت بینندگان را به سمت خود جلب کند. اما ماجرای شکایت وکلا چیست؟ وکلا معتقدند تصویری که از یک وکیل در این سریال ترسیم شده، از زمین تا آسمان با حقایق دنیای وکالت متفاوت است. از ظاهر شهاب حسینی (با یقه باز و ظاهر خاص) تا کل کل با قاضی پرونده و نوع ادبیات او مورد نقد بود و معتقد بودند این نوع شخصیت پردازی، انتظار هایی غلط در ذهن مخاطب ایجاد می کند.

نیروی انتظامی و ظرافت هایی بسیار حساس

فیلم پرستاره «گزارش یک جشن» که سال 1388 توسط ابراهیم حاتمی کیا ساخته شد از جمله فیلم هایی است که گرچه هیچگاه اکران عمومی نشد و خیلی زود توسط وزارت ارشاد به جعبه توقیفی ها پرتاب شد، اما یک اخطار جدی از نیروی انتظامی هم دریافت کرد. داستان این فیلم درباره یک سرگرد نیروی انتظامی است که حکم پلمب یک موسسه ازدواج را از مافوق خود دریافت کرده و برای انجام ماموریتش به این موسسه می رود و در حین اجرای حکم با واکنش جوانان این موسسه مواجه می شود. سردار احمدی مقدم، فرمانده انتظامی وقت، ضمن تذکر به عوامل سازنده این فیلم گفته بود: «معمولا در نگاه قانونی حتی برای پلمب هم یک اخطار داده می شود و یک ضرب جایی پلمب نمی شود، اما برای این که پیام فیلم رسانده شود ممکن است در جا هایی لازم به مبالغه باشد. ممکن است در بعضی از صحنه ها ماموران ما دچار تندرویی و افراط شوند، اما معمولا نرم تر از این است که در فیلم نشان داده شد. یک انتقاد دوستانه به کارگردان فیلم دارم، در معمول فیلم های ایشان یک نگاه بی مهرانه ای به سرداران دفاع مقدس وجود دارد و افرادی نشان داده می شود که دور از خانواده و جدا از جامعه هستند که باید یک بار دیگر خودشان را پیدا کنند که فکر می کنم که این یک مقدار مبالغه آمیز است. با نشان دادن این تصاویر این ذهنیت به وجود می آید که زندگی سرداران دفاع مقدس به گونه ای است که با خانواده هایشان مشکل دارند و این نگاه مقداری بی مهرانه است.».

به بهانه شکایت آموزش و پرورش از «افعی تهران»:صف طویل شاکیان پشت سر فیلم و سریال های ایرانی.

اما نمونه ای جدیدتر از فیلم و سریال هایی که با واکنش مقام های انتظامی کشور مواجه شد، سریال اینترنتی «می خواهم زنده بمانم» است که یک بار به دلیل شکایت نیروی انتظامی با توقف پخش رو به رو شد. این سریال که در سال 1400 و در پلتفرم شبکه نمایش خانگی در دسترس علاقه مندان قرار داشت، با نامه ای از سوی معاون اجتماعی نیروی انتظامی ایران به ساترا دستور توقف پخش گرفت. در بخشی از این نامه آمده بود: «پس از پخش قسمت دوازهم و سیزدهم مشاهده گردید که گروه تولید به مصوبات جلسه فی مابین تمکین نموده و بدون توجه به تاریخ درخشان سازمان های انتظامی قبل از ادغام (کمیته انقلاب اسلامی و شهربانی جمهوری اسلامی ایران) عملکرد آنان را به سخره کشیده است.» البته این سریال مدتی بعد، با اصلاحاتی مجددا وارد چرخه پخش شد.

زنده ها تکذیب و بازماندگان شکایت می کنند

ساخت فیلم و سریال های بیوگرافی در ایران، قدمتی دیرینه دارد و شاید تصور شود این نوع فیلم وسریال ها با کمترین شکایتی رو به رو خواهند شد، اما این فرضیه اشتباه است. سریال محبوب و پربیننده «شهریار» به کارگر دانی کمال تبریزی در سال 1384 ساخته شد با وجود اقبال بالا نزد مخاطبان، با نقد جدی خانواده این شاعر پرآوازه همراه شد. مریم بهجت تبریزی فرزند بزرگ شهریار درباره شکایتشان گفته بود: «قسمتی از سریال که ما را ناراحت کرده، غریبه و بی سواد نشان دادن مادرم است که برای گرفتن وام به بانک کشاورزی مراجعه می کند در حالیکه مادرم دیپلم قدیم داشته و نوه عمه پدرم بود و از کودکی همدیگر را می شناختند. به اتفاق برادر و خواهرم با تنظیم شکایتی، از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صدا وسیما خواهیم خواست این قسمت مربوط به مادرم اصلاح شود. در سریال شهریار هویت یک شاعر ایرانی مشخص نیست و در نوشتن فیلمنامه به واقعیات کمتر توجه شده و گروه تحقیق و پژوهش این مجموعه ضعیف عمل کرده است. کمال تبریزی حتی یکبار نیز در نگارش، تهیه و تدوین این سریال با ما تماس نگرفت تا بخشی از واقعیات زندگی استاد شهریار را به طور مستند در اختیار وی قرار دهیم.»

نمونه جدیدتر از این نوع شکایت ها به فیلم «پرویزخان» مرتبط است که به زندگی مرحوم پرویز دهداری می پردازد. احمدرضا عابدزاده، دروازه بان اسبق تیم ملی ایران یکی از کسانی است که شخصیت او در فیلم حضور دارد. عابدزاده که از نوع ساخت این فیلم چندان راضی نیست، با انتشار پستی در صفحه اینستاگرام خود اعلام کرد از عوامل این فیلم شکایت خواهد کرد. او در این خصوص نوشت: «اخیرا فیلمی تحت عنوان «پرویزخان» به بهانه ی بررسی مقطعی از زندگی ورزشی بزرگمرد فوتبال ایران مرحوم پرویز دهداری به روی اکران رفته است که متاسفانه بر خلاف ظاهر مقبول آن در بزرگداشت یاد زحمت کشان فوتبال ایران، در باطن، بر خلاف روح ورزشی و صداقت و راستی، صرفا با سوء استفاده از نام ها و اسامی برخی صاحب نامان تاریخ فوتبال ایران و بعضا با وهن و تمسخر افرادی که عمر و سلامت خود را در راه اعتلای فوتبال ایران گذارده اند، به دنبال فروش بیشتر گیشه بوده است. اینجانب به عنوان عضو کوچکی از خانواده ی فوتبال ایران بدینوسیله اعلام میکنم بر خلاف ادعای مطرح شده در تیزر های تبلیغاتی، هیچگونه حضوری در آن فیلم نداشته ام و نقش ارایه شده احمدرضا عابدزاده در فیلم به هیچوجه منطبق با واقعیت نبوده و مورد تایید و رضایت من نبوده و نیست. بدیهی است که از وکیل خود (آقای دکتر مصطفی شکری) درخواست نموده ام تا اقدامات قانونی لازم را در خصوص این اقدام غیر حرفه ای تهیه کننده و کارگردان فیلم موصوف بعمل آورند.»

رضا وطن خواه دستیار اسبق زنده یاد پرویز دهداری نیز درباره فیلم «پرویزخان» گفته است: «نمی دانم کدام آدمی بدون اجازه درباره من این چرندیات را ساخته است این آدم حتی با من تماس نگرفته که بگوید می خواهیم درباره شما این صحنه ها را بسازیم. یعنی در این مملکت یک نفر نبوده که از این ها بپرسد روی چه حسابی این اطلاعات غلط را به مخاطب داده اید؟ من شکایت می کنم»

شکایت هایی که رسمی نیست، اما به حق است

گاهی شکایت هایی که از محتوای فیلم و سریال ها مطرح می شود، به شکل رسمی جایی ثبت نمی شود، اما به حق است و حتی در صورت عدم توجه می تواند خطرآفرین باشد. برای مثال پرداختن به موضوعات حساسیت برانگیزی مثل مرگ مغزی و پذیرش فرزندخوانده از جمله موضوعاتی است که بار ها از سوی سازمان پیوند اعضا و بهزیستی مورد تذکر قرار گرفته است. برای مثال مسیولان سازمان پیوند اعضا از سازندگان فیلم و سریال ها درخواست می کنند که در انتخاب کلمه های «کما» و «مرگ مغزی» نهایت احتیاط را به خرج دهند و یا علایم مرتبط با مرگ مغزی را برای بیماری نشان ندهند که چند روز بعد ناگهان به هوش آمده و بهبود پیدا می کند. این موضوع باعث می شود کار قانع کردن خانواده ها برای این که بپذیرند بیمارشان دچار مرگ مغزی است و این مرحله، بی بازگشت است، بسیار دشوار خواهد بود. همچنین گاهی در برخی فیلم و سریال ها روند پذیرش فرزندخوانده بسیار سهل و ممتنع نشان داده می شود و این در حالیست که سازمان بهزیستی ضوابط سفت و سختی برای سپردن سرپرستی کودکان به خانواده ها و یا مجرد هایی دارد که قصد دارند فرزندخوانده داشته باشند.