تحلیل محتوای کیفی اسناد بالادستی حوزه علم و فناوری

در یک پژوهش انجام شد؛

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری مجله gcorg؛ برنامه‌محور بودن دانشگاه‌ها، مؤسسه‌های آموزشی- پژوهشی و مراکز علم و فناوری از جمله موضوع‌های مورد تأکید در سال‌های اخیر بوده است. تدوین برنامه راهبردی برای هر کدام از اجزای نهاد علم، مسیر آنها را برای ایفای نقش خود و انجام مأموریت‌ها در سپهر علمی کشور روشن می‌سازد.

مژگان خوشنام (استادیار، گروه مطالعات نظری علم، فناوری و نوآوری، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور) در مقاله‌ای با عنوان «تحلیل محتوای کیفی اسناد بالادستی حوزه علم و فناوری» به این نکته اشاره می‌کند که یکی از مراحل مهم برنامه‌محور کردن، تدوین برنامه راهبردی هر سازمان و به‌روز کردن آن، برشماری نقش‌های کلیدی و تدوین ارکان جهت‌سـاز است.

* تدوین برنامه راهبردی در سازمان

به زعم این پژوهش در تدوین این مرحله می‌توان از منابع گوناگونی استفاده کرد از جمله مطالعه تطبیقی سازمان‌های داخلی و خارجی مشابه، جمع‌آوری اطلاعات و مصاحبه با مطلعان کلیدی و صاحب‌نظران، تشکیل پنل خبرگان و نیز تحلیل اسناد بالادستی و ضرورت تحلیل اسناد بالادستی از اینجا روشن می‌شود که چارچوب تدوین برنامه‌های راهبردی سازمان‌های عمومی متفـاوت از سازمان‌های خصوصی است و به این علت سازمان‌های عمومی بودجه خود را از دولت دریافت می‌کنند و به لزوم دنبال سودآوری نیستند.

در این پژوهش آمده است که تعیین مأموریت‌ها، اختیارها، باید و نباید‌های آنها تا حد زیادی وابسته به اسناد بالادستی و انتظارهای ذینفعان بالادستی است.

در ادامه این پژوهش آمده است که این تعیین مأموریت‌ها به دو صورت برای سازمان‌های عمومی تعریف می‌شود یکی برنامه‌ها و اسنادی که به طور مستقیم به مأموریت‌ها و خروجی‌های مورد انتظار و باید و نباید‌های آنها می‌پردازد همچون اساسنامه و غیره؛ و دیگری اسنادی که به طور کلی انتظارهای ذینفعـان بالادستی از سازمان‌ها را تعریف می‌کند.

این پژوهش به این نکته اشاره می‌کند که اسناد ملی با تدوین اهداف، سیاست‌ها و راهبردها و اقدام‌های فناورانه، به شکل‌دهی آینده‌های مطلوب برای توسعه علم و فناوری در کشور کمک می‌کنند.

* منابع خدمت‌گیرنده در برنامه‌های راهبردی

به زعم این پژوهش به این نکته اشاره شده است، تا زمانی که سازمان‌های عمومی و مراکز علم و فناوری، از انتظارات ذینفعان بالادستی دارند از خود اطلاع دقیـق و همه‌جانبه نداشته باشند نمی‌توانند برنامه راهبـردی متناسب با انتظارها از خود تدوین و به اهداف تعریف شده دست یابند. 

در این پژوهش آمده است که یکی از منابع مهم دانشگاه‌ها، مؤسسه‌ها و مراکز علمی، پژوهشی و فناوری به خصوص مراکز علمی دولتی که بودجه خود را از دولت می‌گیرند و به در نظر گرفتن و پیشبرد انتظارها و رویکردهای مورد انتظار ذینفعان بالادستی در کنار استخراج دیدگاه مخاطبان و ذینفعان هم‌تراز و خدمت‌گیرنده در برنامه راهبردی خود متعهدند، توجه بـه اسناد بالادستی اسـت.

* تعامل، شبکه سازی ملی

این پژوهش بیان می‌کند که تعامل، شبکه سازی ملی و بین‌المللی در حوزه علم، فناوری و نوآوری، مشاوره و سیاست‌پژوهی در حوزه علم، فناوری و نوآوری، توسعه علوم بنیادین، رصد و تقویت حوزه پژوهـش، توسعه گفتمان علم و فناوری، توسعه پژوهش‌های مسئله‌محور و نیازمحور، توسعه علوم بنیادین، آینده‌پژوهی در زمینه علم، فناوری و نوآوری و پایش و ارزیابی در حوزه علم، پژوهش و فناوری در قوانین و اسناد مورد مطالعه و تحلیل بودند.

یافته‌های این پژوهش نشان از اهمیت شکل‌گیری اجتماع‌های علمی، شبکه‌سازی و ارتقای همکاری‌های علمی، پژوهشی و فناوری مراکز علم و فناوری با سایر مراکز و مخاطبان ملی و بین‌المللی و نیز فعالیت به عنوان مشاور و کانون تفکر در زمینه سیاست‌پژوهی و سیاست‌سازی علم، پژوهش و فناوری در سطح ملی می‌دهد.

این پژوهش ادامه می‌دهد که توجه به مأموریت‌ها سبب دستیابی به خروجی‌های مورد انتظار از جمله ارتقای جایگاه علمی کشور، توسعه علم و فناوری‌های پیشرفته با سیاست‌گذاری و برنامه ویژه، توسعه دیپلماسی علم و فناوری، ترویج و اشاعه دستاورد‌های علمی، تجاری‌سازی دستاورد‌های پژوهشی ارتقای جایگاه استادان و پژوهشگران علم، فناوری و نوآوری، توسعه علوم، تحقیقات و فناوری‌های نوین متناسب با اولویت‌ها و نیاز‌های کشور و توسعه آزاداندیشی علمی خواهد شد.

به بیانی دیگر به گفته این پژوهش تأمین و ارتقای شایسته‌سالارانه منابع انسانی در حوزه پژوهش و فناوری، ارتقای آگاهی و تعهد استادان به اخلاق، دین و انقلاب در فعالیت‌های علمی، پژوهشی و فناوری، انضباط و شفافیت اداری و مالی، افزایش سطح رفاه و سلامت کارکنان و اعضای هیئت علمی، متنوع‌سازی منابع مالی، مأموریت‌گرایی، تشویق افزایش برون‌داد‌های پژوهشی و تمرکز بر انواع پژوهش‌های بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی از اصول، ارزش‌ها و رویکرد‌های مورد تأکید به مراکز فعال در حوزه علم و فناوری است که انتظار می‌رود این اصول را در انجام فعالیت‌ها و مأموریت‌ها و در ارتباط بـا ذینفعان و مخاطبان خود مورد توجه قرار دهند.

درپایان این پژوهش آنچه که باید مورد توجه قرار گیرد این است که علاوه بر فعالیت‌های علمی، پژوهشی و فناوری در داخل مراکز علم و فناوری و تشویق ذینفعان به توسعه علوم بنیادین، تقویت حوزه پژوهش و افزایش برون‌دادهای پژوهشی، آینده‌پژوهی و پایش علم، فناوری و نوآوری، فعالیت‌های علمی و پژوهشی بین مراکز نیز مورد تأکید قرار گرفته اسـت.

بر اساس نتایج حاصل از این مطالعه تسهیل شبکه‌سازی و فعالیت‌های علمی مشترک میان نقش‌آفرینان، شخصیت‌ها و مراکز فعال در حوزه علم و فناوری، همکاری‌های علمی بین رشته‌ای و تعامل فکری بلندمدت نخبگان، پژوهشگران و اعضای هیئت علمی با سایر شخصیت‌های علمی و فرهنگی ملی و بین‌المللی می‌تواند راهگشای مراکز در دستیابی به خروجی‌های مورد انتظار از آنها است.