آیا تهدید به شکایت جرم است؟ بررسی حقوقی و مجازات

آیا تهدید به شکایت جرم است؟ بررسی حقوقی و مجازات

آیا تهدید به شکایت جرم است؟

صرف تهدید به اقامه یک شکایت قانونی، چه کیفری و چه حقوقی، در اغلب موارد به خودی خود جرم محسوب نمی شود؛ چراکه مراجعه به مراجع قضایی برای احقاق حق، یک حق مشروع و قانونی برای هر شهروندی است. با این حال، مرز میان تهدید قانونی و تهدید مجرمانه بسیار باریک است و درک آن برای جلوگیری از سوءاستفاده یا قربانی شدن اهمیت حیاتی دارد. این تمایز زمانی اهمیت پیدا می کند که هدف از تهدید به شکایت، نه استیفای حق، بلکه اجبار دیگری به انجام یا ترک عملی نامشروع باشد.

در نظام حقوقی ایران، همانند بسیاری از نظام های حقوقی دیگر، شهروندان حق دارند برای حل و فصل اختلافات و پیگیری حقوق از دست رفته خود به مراجع قضایی مراجعه کنند. این حق، که از اصول بنیادین عدالت است، به معنای آزادی افراد در طرح دعاوی و شکایات در چهارچوب قانون است. بنابراین، زمانی که فردی صرفاً قصد خود را برای طرح شکایت اعلام می کند، به معنی ارتکاب جرم نیست، حتی اگر این اعلام، باعث نگرانی یا ترس طرف مقابل شود. نکته کلیدی اینجاست که این اقدام باید با هدف مشروع و قانونی احقاق حق صورت گیرد و نه با انگیزه های مجرمانه. به عبارت دیگر، اعلام قصد برای استفاده از ابزارهای قانونی جهت رسیدگی به یک اختلاف، عملی مجرمانه تلقی نمی شود. اما زمانی که این اعلام، تبدیل به ابزاری برای تحت فشار قرار دادن، اخاذی یا وادار کردن فرد به انجام کارهایی شود که از نظر قانونی و اخلاقی مشروع نیستند، وضعیت کاملاً تغییر می کند و وارد حوزه جرم تهدید می شویم.

تهدید به شکایت قانونی (کیفری یا حقوقی): آیا جرم محسوب می شود؟

خیر، به طور قاطع می توان گفت که صرف تهدید به اقامه شکایت قانونی، خواه کیفری باشد و خواه حقوقی، فی النفسه جرم تهدید نیست و از نظر قانون ایران، عمل مجرمانه تلقی نمی شود. این موضوع ریشه در یکی از اساسی ترین حقوق شهروندی دارد: حق مراجعه به مراجع قضایی برای استیفای حقوق.

هر فردی در جامعه دارای این حق مسلم است که در صورت احساس تضییع حق یا بروز اختلاف، به دادگاه ها و سایر مراجع قانونی مراجعه کرده و از طریق طرح دعوا، شکوائیه یا سایر طرق قانونی، به دنبال احقاق حقوق خود باشد. این اقدام، به خودی خود، کاملاً مشروع و قانونی است و هیچ قانونی آن را جرم تلقی نمی کند. حتی اگر این اعلام قصد، باعث ناراحتی، اضطراب یا نگرانی طرف مقابل شود، مادامی که هدف آن، پیگیری مشروع یک حق باشد، نمی توان آن را مصداق جرم تهدید دانست.

دکترین حقوقی و رویه قضایی در ایران نیز بر این اصل تاکید دارند. نظرات علمای حقوق و احکام صادر شده از سوی دادگاه ها نشان می دهد که صرف اطلاع رسانی در مورد قصد طرح شکایت، در صورتی که با هدف مشروع صورت گیرد، جرم نیست. این حق، به عنوان یکی از ستون های اصلی دادرسی عادلانه، اجازه نمی دهد که کسی به دلیل استفاده از یک ابزار قانونی برای دفاع از خود یا استیفای حق، مورد پیگرد کیفری قرار گیرد. بنابراین، اگر کسی به شما بگوید که «از شما شکایت خواهم کرد» یا «به دادگاه خواهم رفت»، صرف این جمله، تا زمانی که هدف نامشروعی پشت آن نباشد، جرم تهدید محسوب نمی شود.

مرز باریک: چه زمانی تهدید به شکایت به جُرم تبدیل می شود؟

با وجود اینکه تهدید به شکایت قانونی به خودی خود جرم نیست، اما مرز بسیار باریکی وجود دارد که در آن، این «تهدید قانونی» می تواند به یک «تهدید مجرمانه» تبدیل شود. این اتفاق زمانی رخ می دهد که نیت و هدف پشت این تهدید، دیگر استیفای حق نباشد، بلکه ابزاری برای رسیدن به اهداف نامشروع یا وادار کردن دیگری به انجام کاری غیرقانونی باشد.

استفاده ابزاری از تهدید به شکایت، در واقع سوءاستفاده از یک حق قانونی است. فرض کنید فردی با علم به اینکه شکایتی واهی یا بی اساس دارد، یا حتی اگر شکایتی مشروع هم داشته باشد، اما از تهدید به طرح آن برای اخاذی، وادار کردن طرف مقابل به ترک شغل، امضای اسناد برخلاف میل باطنی، یا انجام هرگونه عمل غیرقانونی دیگر استفاده کند. در چنین مواردی، نیت اصلی، نه احقاق حق، بلکه بهره برداری غیرقانونی از وضعیت و تحت فشار قرار دادن دیگری است. در این شرایط، تهدید به شکایت، به یک ابزار مجرمانه تبدیل شده و می تواند مصداق جرم تهدید یا حتی جرایم دیگری مانند اخاذی قرار گیرد.

در این راستا، ماده 668 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) اهمیت ویژه ای پیدا می کند. این ماده قانونی به صراحت بیان می دارد: هر کس با قهر و غلبه یا با اکراه و تهدید دیگری را ملزم به دادن نوشته یا سند یا امضا یا مهر یا سندی نماید و یا از اخذ و استرداد نوشته یا سند یا امضا یا مهر ممانعت به عمل آورد علاوه بر رد مال یا جبران خسارت به حبس از سه ماه تا یک سال و تا (۷۴) ضربه شلاق یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال محکوم خواهد شد. این ماده به خوبی نشان می دهد که اگر تهدید به شکایت، به عنوان وسیله ای برای گرفتن یک سند، امضا یا هرگونه نوشته ای از دیگری استفاده شود، جرم محقق شده و مجازات در پی خواهد داشت. مثال های بارز این موارد شامل تهدید به شکایت برای اخاذی پول، تهدید به شکایت برای وادار کردن کارمند به استعفا یا امضای اسناد مالی غیرقانونی است.

تعریف جامع جُرم تهدید در قانون ایران (ماده 669 قانون مجازات اسلامی)

با اینکه قانون مجازات اسلامی به صورت صریح و مستقیم تعریف جامعی از کلمه تهدید ارائه نکرده است، اما با تدوین مواد قانونی مربوطه و ذکر مصادیق آن، به روشنی حدود و ثغور این جرم را مشخص کرده است. از دیدگاه حقوقی و عرفی، می توان تهدید را چنین تعریف کرد:

تهدید عبارت است از ایجاد خوف و وحشت در دیگری به قصد وادار کردن او به انجام یا ترک کاری نامشروع، که وقوع آن از دید تهدیدشونده نامطلوب، غیرقانونی و آزاردهنده باشد. به عبارتی، این حالت می تواند ضرر مادی یا ضرر معنوی بالقوه به همراه داشته باشد.

اهمیت اصلی در تحقق جرم تهدید، نامشروع بودن یا غیرقانونی بودن عملی است که فرد مورد تهدید به انجام یا ترک آن وادار می شود. به بیان دیگر، تهدید زمانی جرم است که قصد وادار کردن فرد به عملی باشد که خود آن عمل، از نظر قانون، نامشروع و غیرمجاز شناخته شده است. برای مثال، تهدید به قتل، ضرب و جرح، آبروریزی، یا تخریب اموال، همگی اعمالی نامشروع هستند و بنابراین، تهدید به انجام آن ها، جرم محسوب می شود.

ماده 669 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) به طور خاص به این جرم می پردازد: هر کس دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا افشای سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از این که به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام یا عدم انجام امری را نموده باشد یا ننموده باشد، به حبس از یک ماه تا یک سال و تا (۷۴) ضربه شلاق یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال محکوم خواهد شد.

این ماده تأکید می کند که حتی اگر تهدیدکننده هیچ تقاضایی (اعم از وجه، مال، یا انجام کاری) نیز نکرده باشد، صرف تهدید به ضررهای مذکور، جرم محسوب می شود. این موضوع نشان می دهد که قانون گذار قصد داشته است تا از امنیت روانی و جانی افراد در برابر هرگونه ارعاب و ایجاد وحشت، محافظت کند.

عناصر تشکیل دهنده جُرم تهدید

برای اینکه یک عمل در نظام حقوقی ایران به عنوان جرم شناخته شود، باید دارای سه عنصر اصلی باشد که به آن ها عناصر تشکیل دهنده جرم گفته می شود. جرم تهدید نیز از این قاعده مستثنی نیست و برای تحقق آن، وجود هر سه عنصر قانونی، مادی و معنوی الزامی است.

عنصر قانونی

عنصر قانونی به این معناست که عمل ارتکابی باید صراحتاً در قانون جرم انگاری شده باشد. اصل قانونی بودن جرائم و مجازات ها ایجاب می کند که هیچ عملی را نمی توان جرم دانست مگر آنکه قانون گذار قبلاً آن را جرم تلقی کرده و مجازاتی برای آن تعیین کرده باشد. در مورد جرم تهدید، عنصر قانونی به صراحت در مواد زیر از قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) بیان شده است:

  • ماده 669: این ماده اصلی ترین پایه قانونی برای جرم تهدید است که به تفصیل به انواع تهدید (جانی، شرفی، مالی، افشای اسرار) و مجازات آن می پردازد.
  • ماده 668: این ماده نیز مربوط به مواردی است که تهدید به منظور اخذ سند یا نوشته ای از دیگری صورت می گیرد و مجازات خاص خود را دارد.

عنصر مادی

عنصر مادی جرم، به ظهور خارجی و فیزیکی رفتار مجرمانه اشاره دارد. به عبارت دیگر، تهدید باید به شکلی محسوس و قابل درک، خود را نشان دهد. این عنصر شامل سه جزء اصلی است:

  1. فعل مثبت: جرم تهدید از جمله جرایمی است که حتماً باید با یک فعل مثبت (یعنی انجام کاری) محقق شود، نه با ترک فعل (انجام ندادن کاری). این فعل می تواند به اشکال مختلفی بروز پیدا کند:
    • گفتار: مانند تهدید شفاهی به قتل یا آبروریزی.
    • نوشتار: از طریق پیامک، ایمیل، نامه، دست نوشته و غیره.
    • اشاره: برای مثال، نشان دادن چاقو یا اسلحه به صورت تهدیدآمیز.
    • نمایش ابزار: مانند قرار دادن اسلحه گرم یا سرد در معرض دید فرد تهدیدشونده.
  2. قابلیت و توانایی اعمال تهدید: تهدید باید منطقاً و از دید عرف، جدی و محتمل به نظر برسد. به این معنا که تهدیدکننده باید در نظر تهدیدشونده، توانایی یا قصد انجام آنچه را که تهدید کرده، داشته باشد. به عنوان مثال، اگر یک کودک 5 ساله، یک فرد بالغ و قوی هیکل را به قتل تهدید کند، این تهدید در عالم واقع قابل وقوع نیست و از دید عرف جدی تلقی نمی شود، بنابراین عنصر مادی جرم تهدید محقق نمی گردد.
  3. رسیدن تهدید به سمع تهدیدشونده: برای تحقق جرم تهدید، لازم است که فرد مورد تهدید از محتوای تهدید مطلع شود. اگر کسی در غیاب دیگری او را تهدید کند و فرد تهدیدشونده هرگز از این تهدید آگاه نشود، جرم تهدید به وقوع نپیوسته است. اطلاع رسانی به واسطه شخص ثالث نیز در صورتی که به اطلاع تهدیدشونده برسد، کفایت می کند.

عنصر معنوی (سوء نیت)

عنصر معنوی، که به آن قصد مجرمانه یا سوء نیت نیز گفته می شود، به اراده آگاهانه و عمدی مجرم در انجام عمل تهدید اشاره دارد. برای اینکه جرم تهدید محقق شود، لازم است که تهدیدکننده:

  • قصد ترساندن و ارعاب: با علم و آگاهی کامل، قصد ایجاد ترس و وحشت در طرف مقابل را داشته باشد.
  • قصد وادار کردن به انجام یا ترک کاری: نیت او این باشد که از طریق این ارعاب، فرد مورد تهدید را به انجام یا ترک عمل خاصی (که معمولاً نامشروع است) وادار کند.

اگر فردی بدون اطلاع از معنی یک لفظ یا بدون قصد جدی برای ترساندن، عبارتی را به زبان آورد که ظاهراً تهدیدآمیز باشد، اما نیت واقعی او تهدید یا ترساندن طرف مقابل نباشد، عنصر معنوی جرم تهدید محقق نشده و نمی توان او را مجرم دانست. تشخیص سوء نیت معمولاً بر عهده قاضی است که با بررسی کلیه شواهد و قرائن پرونده، به آن پی می برد.

انواع تهدید مجرمانه از نظر قانون (مصادیق)

قانون مجازات اسلامی، جرم تهدید را محدود به یک نوع خاص نکرده، بلکه مصادیق مختلفی را در بر می گیرد که هر یک می توانند امنیت روانی و جسمانی افراد را خدشه دار کنند. این انواع به شرح زیر تقسیم بندی می شوند:

تهدید به ضررهای جانی (نفسی)

این نوع تهدید به مواردی اشاره دارد که تهدیدکننده، سلامت جسمی یا حتی جان فرد مورد تهدید یا بستگان او را هدف قرار می دهد. مصادیق آن شامل:

  • تهدید به قتل: تو را خواهم کشت یا بلایی به سرت می آورم که از زندگی سیر شوی.
  • تهدید به ضرب و جرح: صورتم را نشانت خواهم داد یا دست و پایت را می شکنم.
  • تهدید به حبس یا آزار بدنی: زندانیت می کنم یا به طرز وحشتناکی آزارت خواهم داد.
  • تهدید به نقص عضو: کارت را تمام می کنم یا فلجت می کنم.

تهدید به ضررهای مالی

این دسته از تهدیدات به مواردی مربوط می شوند که هدف از آن ها، آسیب رساندن به اموال یا منافع اقتصادی فرد مورد تهدید است:

  • تخریب اموال: خانه ات را آتش می زنم یا ماشینت را نابود می کنم.
  • ضرر اقتصادی: کاری می کنم که ورشکسته شوی یا تمام سرمایه ات را از دست می دهی.
  • آتش زدن دارایی: مغازه ات را به آتش می کشم.

تهدید به ضررهای حیثیتی یا شرفی

این نوع تهدید بر آبرو، حیثیت و اعتبار فرد در جامعه متمرکز است. این تهدیدات می توانند آسیب های روحی و اجتماعی جبران ناپذیری به بار آورند:

  • آبروریزی: آبرویت را خواهم برد یا کاری می کنم که در محل کارت نتوانید سر بلند کنی.
  • افشای اسرار خانوادگی یا شخصی: رازهای خانوادگی ات را فاش می کنم.
  • انتشار تصاویر یا فیلم های خصوصی: عکس های خصوصی ات را در فضای مجازی منتشر می کنم. (این مورد اغلب با مجازات های سنگین تری همراه است)
  • افترا: تهدید به اتهام زنی های دروغین که به حیثیت فرد لطمه وارد کند.

تهدید به افشای اسرار

این مورد به طور خاص شامل تهدید به افشای هرگونه اطلاعاتی است که برای فرد اهمیت دارد و پنهان ماندن آن برای وی حیاتی است و افشایش موجب ضرر حیثیتی یا مالی شود. این اسرار می توانند شخصی، کاری، مالی یا حتی مربوط به بستگان فرد باشند. مانند:

  • تهدید به افشای اطلاعات محرمانه یک شرکت.
  • تهدید به افشای بیماری خاص یا سوابق شخصی.
  • تهدید به فاش کردن اسرار مالی یا ورشکستگی.

در تمام این موارد، نکته حائز اهمیت این است که تهدید باید به قدری جدی و واقعی به نظر برسد که در فرد مورد تهدید، ترس و نگرانی منطقی ایجاد کند و هدف از آن، وادار کردن وی به انجام یا ترک عملی نامشروع و غیرقانونی باشد تا جرم تهدید محقق شود.

شرایط تحقق جُرم تهدید (نکات کلیدی برای تشخیص)

جرم تهدید، مانند سایر جرائم، برای تحقق نیازمند شرایط خاصی است که بدون وجود آن ها، نمی توان عملی را تهدید مجرمانه دانست. درک این شرایط به ما کمک می کند تا مرز بین یک اخطار قانونی و یک عمل مجرمانه را به درستی تشخیص دهیم:

جدیت و واقعی بودن تهدید

تهدید باید به اندازه ای جدی و محتمل به نظر برسد که در فرد مورد تهدید، ترس و نگرانی منطقی و واقعی ایجاد کند. اگر تهدید به گونه ای باشد که از نظر عرف جامعه، امکان وقوع آن وجود نداشته باشد، یا تهدیدکننده فاقد توانایی لازم برای اجرای آن باشد، جرم محقق نمی شود. برای مثال، همانطور که پیشتر اشاره شد، تهدید یک کودک پنج ساله به قتل یک فرد بالغ و قوی هیکل، به دلیل عدم توانایی منطقی در اجرای تهدید، جرم تهدید محسوب نمی گردد. اما اگر یک فرد بالغ و توانا، حتی بدون داشتن ابزار، فرد دیگری را به قتل تهدید کند، چون از نظر عرف توانایی انجام آن وجود دارد، جرم می تواند محقق شود.

عدم نیاز به تحقق نتیجه

یکی از ویژگی های مهم جرم تهدید این است که از جمله جرائم مطلق محسوب می شود. به این معنا که صرف عمل تهدید، جرم را محقق می کند و نیازی نیست که تهدیدکننده واقعاً به آنچه تهدید کرده، عمل کند یا تهدیدشونده واقعاً از آن بترسد. همین که تهدید با قصد مجرمانه صورت گیرد و به سمع تهدیدشونده برسد، و شرایط جدیت و قابلیت تحقق را داشته باشد، جرم به وقوع پیوسته است. یعنی، حتی اگر فرد مورد تهدید شخصیتی قوی داشته باشد و از تهدید نترسد، باز هم جرم تهدید علیه او رخ داده است.

نامشروع و غیرقانونی بودن عمل مورد تهدید

شرط اساسی برای تحقق جرم تهدید این است که عملی که فرد مورد تهدید به انجام یا ترک آن وادار می شود، باید از نظر قانون نامشروع و غیرمجاز باشد. این نکته همان مرز باریکی است که تهدید به شکایت قانونی را از جرم تهدید جدا می کند:

  • اگر کسی شما را تهدید کند که اگر فلان کار غیرقانونی (مثلاً سرقت) را انجام ندهید، اموالتان را تخریب خواهد کرد، این مصداق جرم تهدید است؛ زیرا هدف از تهدید، وادار کردن شما به انجام کاری نامشروع (تخریب اموال) است.
  • اما اگر شما فردی را به دلیل بدهی، تهدید به شکایت حقوقی برای بازپس گیری حقوق مالی خود کنید، این تهدید جرم محسوب نمی شود؛ زیرا هدف شما استیفای یک حق مشروع از طریق یک راه قانونی است. در اینجا، شما قصد وادار کردن او به عملی نامشروع را ندارید.

به این ترتیب، درک صحیح این شرایط به افراد کمک می کند تا هم از حقوق خود در برابر تهدیدات غیرقانونی دفاع کنند و هم خود، سهواً وارد وادی تهدید مجرمانه نشوند.

مجازات جُرم تهدید در قانون ایران

جرم تهدید، به دلیل ایجاد رعب و وحشت و اخلال در امنیت روانی جامعه، دارای مجازات قانونی است که در قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) پیش بینی شده است. این مجازات ها بسته به نوع و هدف تهدید، متفاوت هستند.

ماده 669 قانون مجازات اسلامی

همانطور که پیش تر اشاره شد، ماده 669 قانون مجازات اسلامی، اصلی ترین ماده مربوط به جرم تهدید است. طبق این ماده، مجازات تهدید به قتل، ضررهای نفسی (جانی)، شرفی (حیثیتی)، مالی یا افشای سر (نسبت به خود یا بستگان)، اعم از اینکه با تقاضای وجه، مال یا انجام یا عدم انجام امری همراه باشد یا نباشد، شامل حبس از یک ماه تا یک سال و تا (۷۴) ضربه شلاق یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال است.

شایان ذکر است که با اصلاحات صورت گرفته در قانون مجازات اسلامی، به ویژه در سال 1399، در بسیاری از جرائم، مجازات حبس به جزای نقدی تقلیل یافته یا قاضی اختیار بیشتری برای تبدیل حبس به جزای نقدی یا سایر مجازات های جایگزین حبس پیدا کرده است. این امر به معنای کاهش سخت گیری ها نیست، بلکه به دنبال مجازات های مؤثرتر و متناسب تر با جرم و شرایط مجرم است.

ماده 668 قانون مجازات اسلامی

این ماده به صورت خاص، به مجازات مربوط به اخذ سند یا نوشته تحت تهدید می پردازد. مجازات تعیین شده در این ماده شامل حبس از سه ماه تا یک سال و تا (۷۴) ضربه شلاق یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال است. علاوه بر این، متهم ملزم به رد مال یا جبران خسارت نیز خواهد بود. این ماده برای مواردی است که فرد با تهدید، دیگری را مجبور به امضای یک سند، نوشته یا ارائه یک مدرک می کند.

قابل گذشت بودن یا نبودن جرم تهدید

یکی از نکات بسیار مهم در مورد جرم تهدید، قابل گذشت بودن آن است. جرم تهدید از جرائم قابل گذشت است. این بدان معناست که برای شروع و ادامه رسیدگی به پرونده، وجود شکایت شاکی خصوصی الزامی است. اگر شاکی خصوصی (فرد مورد تهدید) در هر مرحله ای از رسیدگی، رضایت خود را اعلام کند (گذشت کند)، پرونده مختومه خواهد شد. این ویژگی به طرفین فرصت می دهد تا در صورت تمایل، اختلافات خود را از طریق صلح و سازش حل و فصل کنند و نیازی به ادامه فرآیند قضایی نباشد.

با این حال، باید توجه داشت که در برخی موارد، جرم تهدید ممکن است با جرایم دیگری همراه باشد که آن جرایم قابل گذشت نباشند. در چنین شرایطی، حتی با گذشت شاکی خصوصی از جرم تهدید، رسیدگی به سایر جرایم غیرقابل گذشت ادامه خواهد یافت.

ادله اثبات جُرم تهدید

اثبات جرم تهدید، به ویژه در صورتی که به صورت شفاهی رخ داده باشد، می تواند چالش برانگیز باشد. با این حال، قانون راهکارهای مختلفی را برای ارائه دلایل و مدارک لازم پیش بینی کرده است. جمع آوری مستندات قوی نقش کلیدی در موفقیت آمیز بودن شکایت دارد.

تهدید شفاهی

در صورتی که تهدید به صورت گفتاری و در قالب بحث، گفتگو یا جدل صورت گرفته باشد، اثبات آن عمدتاً متکی بر موارد زیر است:

  • شهادت شهود: اگر تهدید در حضور اشخاص ثالثی انجام شده باشد، شهادت آن ها می تواند یکی از قوی ترین دلایل اثبات جرم باشد. شهود باید واقعه را به طور دقیق و بدون ابهام تشریح کنند.
  • اقرار متهم: در صورتی که متهم در مراحل تحقیق در دادسرا یا رسیدگی در دادگاه، به ارتکاب جرم تهدید اقرار کند، این اقرار می تواند دلیل محکمه پسندی برای اثبات جرم باشد.
  • علم قاضی: قاضی می تواند بر اساس مجموعه ای از دلایل و قرائن، از جمله تحقیقات محلی، گزارش ضابطین دادگستری (مانند نیروی انتظامی)، و سایر شواهد موجود در پرونده، به علم و یقین در خصوص وقوع جرم برسد. هرچند که این مورد ممکن است به تنهایی کافی نباشد و نیاز به تقویت با سایر ادله دارد.

تهدید کتبی یا الکترونیکی

اثبات تهدیداتی که به صورت کتبی یا از طریق وسایل ارتباط جمعی الکترونیکی انجام می شوند، معمولاً ساده تر و دارای مستندات قوی تری است:

  • پیامک (SMS) و ایمیل: متن پیامک ها، ایمیل ها و حتی پیام های ارسالی در پیام رسان های مجازی (مانند واتساپ، تلگرام و…) که حاوی عبارات تهدیدآمیز هستند، دلایل مستحکمی به شمار می روند.
  • نامه ها و دست نوشته ها: هرگونه نامه یا متن دست نویس که حاوی تهدید باشد، می تواند به عنوان مدرک ارائه شود.
  • فایل های صوتی و تصویری: در صورت ضبط مکالمات تلفنی یا فیلم برداری از صحنه تهدید، این فایل ها می توانند به عنوان دلیل اثبات جرم استفاده شوند. البته، شرایط قانونی برای استفاده از این نوع ادله، به ویژه در خصوص مکالمات خصوصی، باید رعایت شود.
  • اسکرین شات ها (تصاویر صفحه نمایش): عکس گرفتن از صفحات چت یا پیامک های تهدیدآمیز نیز می تواند به عنوان اماره قضایی (نشانه و قرینه) ارائه شود. اما برای تأیید اعتبار و اصالت این اسکرین شات ها، غالباً نیاز به کارشناسی فنی توسط متخصصین (مثلاً پلیس فتا) است تا از هرگونه جعل یا دستکاری جلوگیری شود.

اهمیت جمع آوری مستندات

به محض اینکه فردی مورد تهدید قرار گرفت، اهمیت دارد که هرگونه مستندات مرتبط را فوراً جمع آوری و نگهداری کند. این مستندات می تواند شامل:

  • تاریخ و زمان دقیق تهدید.
  • نام و مشخصات شهود (در صورت وجود).
  • نسخه ای از پیامک ها، ایمیل ها یا نامه های تهدیدآمیز.
  • شماره تلفن یا شناسه کاربری تهدیدکننده.

در نهایت، تمامی این ادله در دادسرا و دادگاه مورد بررسی قرار می گیرند و قاضی با توجه به مجموع آن ها و سایر تحقیقات، در خصوص وقوع یا عدم وقوع جرم تصمیم گیری می کند. مشورت با وکیل متخصص در جمع آوری و ارائه این ادله می تواند بسیار راهگشا باشد.

نحوه شکایت از جُرم تهدید (گام به گام)

اگر شما یا یکی از نزدیکانتان مورد تهدید مجرمانه قرار گرفته اید، آگاهی از مراحل قانونی برای طرح شکایت ضروری است. این فرآیند معمولاً از طریق دادسرا یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی آغاز می شود و شامل مراحل زیر است:

1. جمع آوری مستندات اولیه

قبل از هر اقدامی، تمام شواهد و مدارکی که برای اثبات تهدید در اختیار دارید را جمع آوری کنید. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:

  • اسکرین شات پیامک ها، ایمیل ها یا چت های حاوی تهدید.
  • فایل های صوتی یا تصویری (در صورت موجود بودن و رعایت شرایط قانونی ضبط).
  • نام و مشخصات شهود (در صورتی که تهدید شفاهی و در حضور دیگران بوده است).
  • تاریخ و زمان دقیق وقوع تهدید.
  • هرگونه سند یا نوشته ای که مرتبط با تهدید باشد.

2. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

امروزه، بیشتر مراحل طرح شکایت از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می شود. با در دست داشتن مدارک شناسایی (کارت ملی) و مستندات جمع آوری شده، به یکی از این دفاتر مراجعه کنید.

3. تنظیم شکوائیه دقیق و مستدل

در دفتر خدمات قضایی، باید یک شکوائیه (دادخواست کیفری) تنظیم کنید. در این شکوائیه باید به نکات زیر توجه کنید:

  • مشخصات کامل شاکی و متشاکی علیه: نام، نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس و سایر اطلاعات هویتی طرفین (در صورت اطلاع).
  • شرح دقیق واقعه: به روشنی و با جزئیات کامل، نحوه وقوع تهدید، زمان، مکان، محتوای تهدید و هرگونه پیامد آن را شرح دهید. از هرگونه بزرگنمایی یا کوچک نمایی بپرهیزید و صرفاً واقعیت ها را بیان کنید.
  • استناد به مواد قانونی: به مواد قانونی مربوطه (به ویژه ماده 669 قانون مجازات اسلامی) اشاره کنید.
  • ذکر ادله اثبات: تمام مدارک و شواهدی که جمع آوری کرده اید (شهود، پیامک، ایمیل و…) را در شکوائیه ذکر کنید و در صورت لزوم، تصویر آن ها را ضمیمه کنید.
  • درخواست تعقیب و مجازات: به صراحت از مرجع قضایی درخواست تعقیب کیفری و مجازات تهدیدکننده را مطرح نمایید.

4. ثبت شکوائیه و ارجاع به دادسرا

پس از تنظیم و تأیید شکوائیه، توسط دفتر خدمات قضایی ثبت شده و با کد رهگیری به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم ارجاع داده می شود. پس از آن یک پرونده قضایی تشکیل و به یکی از شعب دادیاری یا بازپرسی ارجاع می گردد.

5. پیگیری در دادسرا

پس از ارجاع پرونده به دادسرا، شما احضار خواهید شد تا توضیحات تکمیلی را ارائه دهید. متهم نیز احضار شده و از او بازجویی به عمل می آید. بازپرس یا دادیار با انجام تحقیقات لازم (مانند استماع شهادت شهود، استعلام از اپراتورهای مخابراتی برای تأیید پیامک، ارجاع به کارشناسی فنی برای اصالت فایل ها و…) سعی در کشف حقیقت دارد. در صورت احراز وقوع جرم، قرار جلب به دادرسی صادر و پرونده به دادگاه کیفری دو ارسال می شود.

6. نقش وکیل در فرآیند شکایت

در تمامی مراحل بالا، حضور وکیل متخصص می تواند بسیار مفید باشد. وکیل با اشراف به قوانین و رویه های قضایی، می تواند به شما در تنظیم شکوائیه ای دقیق، ارائه ادله به نحو صحیح، و پیگیری مؤثر پرونده در مراحل مختلف دادسرا و دادگاه کمک کند. وکیل همچنین می تواند در حفظ حقوق شما و جلوگیری از هرگونه تضییع حق، نقش مهمی ایفا کند.

صلاحیت دادگاه و دادسرا در رسیدگی به جُرم تهدید

یکی از مباحث مهم در هر دعوای حقوقی و کیفری، تعیین دادگاه و دادسرای صالح برای رسیدگی به پرونده است. در مورد جرم تهدید نیز، این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اصول کلی و موارد خاصی را در بر می گیرد.

اصل محل وقوع جُرم

بر اساس اصول کلی آیین دادرسی کیفری در ایران، دادگاه و دادسرایی صالح به رسیدگی است که جرم در حوزه قضایی آن واقع شده باشد. این اصل به صلاحیت محلی معروف است. بنابراین، اگر فردی در شهر الف اقدام به تهدید دیگری کرده باشد، حتی اگر هر دو نفر ساکن شهر ب باشند، دادسرای شهر الف صلاحیت رسیدگی اولیه را خواهد داشت. این قاعده برای تمامی انواع تهدید، اعم از شفاهی، کتبی یا از طریق اشاره، صدق می کند.

برای مثال:

  • اگر فردی در شهر مشهد، دیگری را در یک پارک به صورت شفاهی تهدید به قتل کند، دادسرای مشهد صلاحیت رسیدگی به این جرم را دارد.
  • اگر نامه ای حاوی تهدید در تهران نوشته و ارسال شود، اما عمل تهدید (یعنی نوشتن نامه) در تهران انجام شده، دادسرای تهران صالح به رسیدگی است.

موارد خاص: تهدیدات الکترونیکی (پیامکی، ایمیلی و مجازی)

در خصوص تهدیداتی که از طریق وسایل ارتباطات الکترونیکی و فضای مجازی صورت می گیرد (مانند پیامک، ایمیل، شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها)، تعیین محل وقوع جرم اندکی متفاوت است. در این موارد، ملاک برای تعیین صلاحیت محلی، محل دریافت پیامک، ایمیل یا مشاهده محتوای تهدیدآمیز توسط فرد مورد تهدید است، نه محل ارسال آن.

دلیل این تفاوت آن است که جرم تهدید، یک جرم نتیجه محور از حیث اطلاع است؛ یعنی تا زمانی که تهدید به اطلاع مخاطب نرسد و در او ایجاد خوف و وحشت نکند، جرم محقق نمی شود. بنابراین، محل تأثیرگذاری تهدید، یعنی محل دریافت آن، به عنوان محل وقوع جرم تلقی می گردد.

برای مثال:

  • اگر فردی در اصفهان از طریق پیامک، دیگری را که در شیراز ساکن است، تهدید کند، دادسرای شیراز (محل دریافت پیامک) صالح به رسیدگی به این جرم خواهد بود.
  • اگر ایمیل تهدیدآمیزی از یزد به فردی در تبریز ارسال شود و آن فرد ایمیل را در تبریز مشاهده کند، دادسرای تبریز صلاحیت رسیدگی را دارد.

این تمایز در صلاحیت به منظور تسهیل دسترسی شاکی به مراجع قضایی و ارائه ادله اثبات است، زیرا معمولاً جمع آوری مدارک و پیگیری پرونده در محلی که فرد مورد تهدید در آنجا حضور دارد، آسان تر است. در نهایت، در صورت بروز اختلاف در صلاحیت بین دو دادگاه یا دادسرا، مرجع قضایی بالاتر (معمولاً دیوان عالی کشور یا دادگاه تجدیدنظر استان) تعیین تکلیف خواهد کرد.

سوالات متداول

آیا تهدید به پخش عکس/فیلم خصوصی جرم است؟

بله، به شدت. تهدید به پخش عکس یا فیلم خصوصی از مصادیق بارز ضرر حیثیتی و افشای اسرار محسوب می شود و می تواند منجر به مجازات های سنگین تر از تهدید عادی شود، به خصوص اگر با جرایم دیگری مانند هتک حیثیت یا نشر اکاذیب نیز همراه باشد. قانون برای حفظ حریم خصوصی افراد اهمیت زیادی قائل است.

اگر کسی مرا با جملاتی مثل می زنم دیه میدم تهدید کند، می توانم شکایت کنم؟

بله، این جمله به صراحت مصداق تهدید به ضرر جانی (ضرب و جرح) است. حتی اگر فرد واقعاً نیت پرداخت دیه را داشته باشد، تهدید به ایراد صدمه بدنی، جرم است و شما حق شکایت دارید.

تهدید یک فرد زیر سن قانونی به هک کردن یا اقدام مشابه، جرم است؟

بله، تهدید به هک کردن یا هر اقدام نامشروع دیگر، صرف نظر از سن تهدیدشونده، جرم است. سن تهدیدشونده تأثیری در وقوع جرم تهدید ندارد، اما در نحوه رسیدگی به پرونده و مجازات مجرم (به ویژه اگر تهدیدکننده نیز زیر سن قانونی باشد)، ممکن است تفاوت هایی وجود داشته باشد.

اگر تهدیدکننده توانایی انجام تهدید را نداشته باشد (مثلاً یک کودک یا فرد ناتوان)، باز هم جرم است؟

خیر، در صورتی که تهدید از نظر عرف فاقد عنصر قابلیت و توانایی اِعمال باشد، یعنی از نظر منطقی یا عرفی، فرد تهدیدکننده توانایی اجرای آن را نداشته باشد، جرم تهدید محقق نمی شود. یک کودک یا فرد ناتوان که هیچ قدرتی برای اجرای تهدید ندارد، نمی تواند عنصر جدیت تهدید را ایجاد کند.

آیا تهدیدات در بستر روابط خانوادگی (مثلاً تهدید والدین به فرزندان یا زوجین به یکدیگر) قابل پیگیری هستند؟

بله، بسته به نوع و جدیت تهدید، می تواند مصداق جرم تهدید باشد و قابل پیگیری است. قانون تفاوتی بین روابط خانوادگی و غیرخانوادگی در خصوص جرایمی نظیر تهدید قائل نیست. البته مراجع قضایی در پرونده های خانوادگی سعی در اصلاح ذات البین دارند، اما در صورت عدم سازش و اصرار شاکی، رسیدگی انجام می شود.

اسکرین شات پیامک تهدیدآمیز چقدر اعتبار دارد؟

اسکرین شات پیامک تهدیدآمیز به عنوان اماره قضایی یا نشانه اولیه، در پرونده های کیفری پذیرفته می شود. با این حال، اعتبار نهایی آن بستگی به تأیید کارشناس رسمی دادگستری (معمولاً کارشناس پلیس فتا) دارد تا از صحت و عدم دستکاری آن اطمینان حاصل شود. ارائه اصل گوشی و پیامک برای کارشناسی، اعتبار آن را بیشتر می کند.

آیا تهدید به شکایت از طریق پلیس فتا نیز قابل پیگیری است؟

بله، در صورتی که تهدید از طریق فضای مجازی، اینترنت، پیام رسان ها یا شبکه های اجتماعی صورت گرفته باشد، می توانید با مراجعه به پلیس فتا و ارائه مدارک و مستندات، شکایت خود را مطرح کنید. پلیس فتا با بهره گیری از تخصص فنی خود، به ردیابی و شناسایی تهدیدکننده کمک خواهد کرد.

نتیجه گیری

در نهایت، برای پاسخ به این سوال که آیا تهدید به شکایت جرم است؟ باید گفت که صرف اعلام قصد برای پیگیری قانونی یک حق، جرم نیست. اما اگر این اعلام قصد، به ابزاری برای وادار کردن دیگری به انجام یا ترک عملی نامشروع و غیرقانونی تبدیل شود، آنگاه در حوزه جُرم تهدید قرار می گیرد و با مجازات قانونی مواجه خواهد شد. مرز بین «تهدید قانونی» و «تهدید مجرمانه» در نیت و هدف پشت این اقدام نهفته است.

آگاهی از این تمایزات حقوقی برای هر شهروندی ضروری است تا بتواند هم از حقوق خود دفاع کند و هم سهواً مرتکب عملی مجرمانه نشود. جرم تهدید در قانون ایران، با هدف حفظ امنیت روانی و جسمانی افراد، تعریف و مجازات شده است. این جرم شامل انواع ضررهای جانی، مالی، حیثیتی و افشای اسرار می شود و برای تحقق آن، وجود سه عنصر قانونی، مادی و معنوی لازم است.

در مواجهه با هرگونه تهدید، چه تهدید به شکایت باشد و چه تهدید مجرمانه، مشورت با یک وکیل متخصص اهمیت ویژه ای دارد. وکیل می تواند شما را در جمع آوری مدارک، تنظیم شکوائیه، پیگیری مراحل قانونی و دفاع از حقوق خود، به بهترین نحو راهنمایی کند. آگاهی حقوقی، بهترین سپر دفاعی شما در برابر هرگونه سوءاستفاده یا تضییع حق است.

آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "آیا تهدید به شکایت جرم است؟ بررسی حقوقی و مجازات" هستید؟ با کلیک بر روی قوانین حقوقی، اگر به دنبال مطالب جالب و آموزنده هستید، ممکن است در این موضوع، مطالب مفید دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "آیا تهدید به شکایت جرم است؟ بررسی حقوقی و مجازات"، کلیک کنید.