قهرمان پروری؛ رویکرد اعطای جوایز علمی/از سختگیری علمی در مدارس تا دیدن کارتن پروفسور بالتازار

مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با بیان اینکه عدم اقبال کودکان و نوجوانان از علم آموزی می تواند به دلیل آن باشد که علم آموزی را سختگیرانه دریافته اند، ولی از سوی دیگر کارتن پروفسور بالتازار را بدون تلقین بیرونی می بینند، گفت: ما در حوزه علم آموزی نیاز به گفتمان سازی و قهرمان پروری علمی داریم که این امر با اعطای جوایز علمی محقق می شود.

دکتر علی عمرانی در گفت وگو با مجله gcorg، گفت: اگر به موضوع حکمرانی علم و فناوری در سطوح مختلف بین المللی توجه کنیم، می توانیم 3 بخش کلی را قایل شویم که یک بخش آن «قانونگذار و سیاستگذار» است که معمولا حاکمیت ها این بخش را بر عهده دارند و بخش دیگر آن بخش «اجرا» است که معمولا در سطوح خرد و مجریان مسلط بر علم و فناوری اجرا می شود و این مجریان منطقا نباید دولتی باشند.

وی افزود: میان مجریان و حکمرانی نیز نیاز به حلقه های واسط و میانی است که معمولا اجتماع نخبگانی و جوامع مردمی و انجمن ها این حلقه ها را تشکیل می دهند  که در قالب سمن ها و NGO ها نقش میانجی را بین نهادهای سیاستگذاران و قانونگذاری و مجریان علم و فناوری بازی می کنند. اگر به درستی این نقش از سوی حاکمیت تعریف و از سوی مجریان تفویض شود، می تواند بسیاری از موضوعات و مفاهیم را که در حوزه تسهیل گری تعریف می شود، به خوبی بر عهده بگیرند.

مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) ادامه داد: اگر در مفاهیم حکمرانی برای انجمن ها، نقش تسهیل گری را قایل شویم، این نهادها می توانند در توسعه زیست بوم فناوری و نوآوری نقش مهمی داشته باشند. از سوی دیگر نهادهای اعطاکننده جوایز نیز در دنیا اغلب نهادهای مردم نهاد و سمن ها هستند و در معدود مواردی که سمن ها خصوصی نیستند، ایفای نقش آنها مشابه سمن ها است.

وی با بیان اینکه چنین تشکل هایی در زیست بوم نوآوری، زنجیره ارزش ایجاد می کنند، خاطر نشان کرد: زمانی در اکوسیستم نوآوری ما تنها تک عضو دانشگاه ها را داشتیم که در یک مفهوم خاص، تولید علمی داشتند و به مرور از 20 سال قبل نام پارک های علم و فناوری و سایر اعضای زیست بوم مانند سرمایه گذاران خطرپذیر،  شتابدهنده ها، استارتاپ ها، استارتاپ استودیوها در زنجیره تولید علم و ایده تا ثروت در کنار دانشگاه ها شکل گرفت تا این علم به سفره مردم، اقتصاد، سلامت و امنیت کشور وارد شود.

عمرانی با بیان این که هر یک از این نقش ها از سوی نهادهای متناظر با آن، وظایفی را قبول کردند، ادامه داد: بر این اساس ساختار هر یک از اعضای زنجیره ارزش، تشکیل شد که لزوما دانشگاه قالب مناسبی برای همه این اعضا است تا بتواند پاسخگوی نیازهای علمی حوزه های مختلف اکوسیستم نوآوری و فناوری باشد. از این رو امروز دانشگاه ها به یکی از بازیگران این اکوسیستم و زنجیره تبدیل شدند.

وی با تاکید بر اینکه نقش هر یک از اعضای این اکوسیستم قابل حذف و یا سپردن آن به سایر اعضا نیست، یادآور شد: از سوی دیگر برای اینکه فعالیت هر یک از این اعضا به یک خروجی خاصی منجر شود، نیاز به یک روال خاص دارد، به عنوان نمونه در شتابدهنده ها از ارزیابی ورود تیم ها تا مربیگری و سرمایه گذاری و جذب منابع پیگیری می شود و اگر هر یک از این وظایف از شتابدهنده ها حذف شود، فعالیت شتابدهنده ها ابتر خواهد شد.

نقش نهادهای اعطاکننده جوایز علمی

عمرانی با اشاره به نقش نهادهای اعطاکننده جوایز در این اکوسیستم های نوآوری، افزود: در دنیا بیش از 100 سال است که نهادهایی برای اعطای جوایز علمی ایجاد شده و در کشورهای در حال توسعه نیز جوایز متعددی را می شناسیم که به فعالان عرصه های علم و فناوری جوایزی اهدا می کنند. این نهادها تاکنون 1400 جایزه معتبر را در سطح دنیا و نشان های توسعه علم و فناوری را اعطا می کنند و اعتبار این جوایز در حدی است که در برخی حوزه ها ارزش گذاری محققان بر اساس دریافت این جوایز معتبر است.

عمرانی اظهار کرد: با توسعه جایزه نوبل، در کشورهای اسلامی جوایز معتبری چون کامستک و جایزه بین المللی IDB بانک توسعه اسلامی تعریف شد و بررسی ها نشان می دهد که ماندگاری آنها موجب شده که نقشی در این اکوسیستم ایفا کنند.

مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با بیان اینکه دریافت جوایز معتبر از سوی فناوران نشان دهنده نهایت فعالیت علمی فناوران به شمار می رود، گفت:  نمونه این جوایز، جایزه نوبل است، ولی چه اتفاقی برای این جایزه رخ داده که توانسته است شایستگی فناوری را برای فرد تعریف کند؟ برای پاسخ به این سوال 5 مورد از جوایز بین المللی را بر اساس معیارهایی انتخاب کرده و به صورت دقیق مورد بررسی قرار دادیم و مشاهده کردیم که این جوایز تلاش می کنند بهترین ها را در حوزه های علمی انتخاب کنند و این امر موجب رقابت میان جوایز شده است، به این معنا که افرادی انتخاب می شوند که در وهله اول متخصصان آن حوزه به این باور برسند که فرد انتخاب شده، بهترین های آن حوزه است و در وهله دوم عوام غیر متخصص نیز به خود ببالند که چنین افرادی را در کشور خود دارند و آنها را قهرمان های علمی خود بدانند.

عمرانی با بیان اینکه این رویکرد موجب شد تا در خلال اعطای جوایز، قهرمان پروری علمی نیز ایجاد شود، اظهار کرد: در دنیا رُول و در زندگی انسان رول مدل داشتن بسیار با اهمیت است؛ چرا که از طریق آن فرد می تواند افقی را برای آینده زندگی خود ترسیم کند. نمونه این رول مدل ها، ابن رزاز جَزَری (همه چیزدان، مخترع، ریاضیدان، صنعت گر و مهندس مکانیک) و ابن سینا هستند که در حوزه های علمی صاحب نظر بودند و همچنان در عصر حاضر دنیا از آنها یاد می کند و ما به آنها افتخار می کنیم.

وی با تاکید بر اینکه اعطای جوایز موجب می شود که جریان فکری اجتماعی در آن حوزه تخصصی به سمت خاصی جهت دهی شود، ادامه داد: این امر گریزناپذیر است، چون وقتی که در فرهنگی، جایزه ای اعطا می شود، ناخودآگاه فرد منتخب بر اساس باورها و اعتقادات ما بوده است.

مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با بیان اینکه بر این اساس است که جوایزی که در دنیا نتوانسته اند به اهداف خود برسند، افول کرده اند، گفت: این جهت دهی فکری، اقدامی است که از سوی نهادهای اعطاکننده جوایز پیگیری می شود و این دقت در انتخاب افراد در جوایزی چون «نوبل» و «کابلی»، «ژاپن»، «ملکه الیزابت» و «فیلدز» دیده شده و به افراد شاخص علمی اعطا شده است.

این مقام مسوول، اضافه کرد: در ادامه این بررسی ها مشاهده کردیم که این جوایز حلقه های اتصالی تعریف می کنند تا در امتداد الگوسازی، بتوانند فعالیت های مختلفی را اجرایی کنند و یا در مسیری که منجر به فتح قله ها می شود، بتوانند زمینه ها و گفتمان سازی را فراهم کنند.

به گفته وی، موسسه کابلی قبل از آنکه اقدام به اعطای جایزه کند، 20 موسسه مختلف را در بهترین دانشگاه های دنیا راه اندازی و تلاش کرد با جذب منابع از سازمان های مختلف دولتی، خصوصی و بین المللی پروژه های اولویت دار را برای این موسسه تعریف کند و این پروژه ها در این 20 موسسه مستقر در دانشگاه های کشورهای مختلف تعریف شدند تا محققان روی این پروژه ها متمرکز شوند. از این رو ایجاد زنجیره ارزشی برای جوایز می تواند از یک زیست بومی شروع شود و انستیتو کابلی این زیست بوم را با تعریف پروژه هایی در دانشگاه های مختلف ایجاد کرد. این موسسه با این اقدام اعلام کرد که تولید علم، از انتشار مقاله شروع و به حل مساله ختم می شود.

روندهایی که «نوبل» برای تولید علم ایجاد کرد

عمرانی با اشاره به فرایند اعطای «جایزه نوبل»، گفت: نوبل برنامه ای دارد که بر اساس شاخص هایی، جوایزی را اهدا می کند و برای آنکه این برنامه را وارد تحقیقات دانشجویان و محققان کند، نشستی را با همکاری بنیاد لیندایو به صورت سالانه در جزیره لیندایو برگزار می کند و طی آن دانشجویانی از سراسر دنیا و برگزیدگان نوبل دعوت می شوند و به مدت یک هفته، همنشینی میان دانشجویان با دانشمندان برجسته در سطح نوبل صورت می گیرد و این امر منجر به تعامل آنها در حوزه های مختلف می شود. در جریان این تعامل دانشجویان مسیر علمی خود را پیدا می کنند.

مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص)، اضافه کرد: این اقدام نشان می دهد که نوبل هم به دنبال اعطای یک جایزه نیست، بلکه دانشجویان و نخبگان را در مسیری جهت دهی می کند که در آینده نوبلیست هایی داشته باشند که در فناوری و زیست بوم نوآوری موثر هستند.

عمرانی با بیان اینکه چنین مثال هایی در سایر جوایز نیز وجود دارد، به «جایزه ملکه الیزابت» اشاره کرد که مبتنی بر حل مساله اقدام به اعطای جایزه کرده است و گفت: نمایندگان این جایزه مشاهده کردند که در برهه ای رغبت جوانان به علوم مهندسی کاهش یافته است؛ از این رو با کمک افراد زیست بوم فناوری شامل شرکت های مهندسی که نیازهایی داشتند، جایزه ای را تعریف کرد و جوانان و متخصصان را در این مسیر جهت دهی کرد و از این طریق جریان علم و فناوری را در حوزه مهندسی ایجاد کرد.

عمرانی، نمونه دیگر را «جایزه ژاپن» دانست و افزود: این جایزه سالانه یک موضوع را به عنوان اولویت اعلام می کند، به این صورت که با اتصال به سایر اعضای زیست بوم، مسایل و چالش ها را احصاء و اعلام می کند و به افراد موثری که دستاوردهای شاخصی داشته باشند، جایزه اعطا می کند؛ از این طریق رسوب علم و فناوری در سطح بین المللی برای منافع حل مساله ژاپن تعریف می شود تا آن زیست بوم بارور شود.

مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص)، اظهار کرد: بر این اساس می توانیم بگوییم عموما چند عملکرد کلی در تکمیل فعالیت ها و تکمیل زنجیره درونی نهادهای اعطاکننده جوایز باید قایل شویم که از جمله آن می توان به عملکردهایی چون الگوسازی و اعتباربخشی به مفاخر فناوری، به هم رسانی و شبکه سازی، همکاری در بررسی مقالات و تعریف برنامه برای اعطای جوایز اشاره کرد.

وی ادامه داد: در برخی موارد این جوایز به رهبران آینده اعطا می شود، نمونه آن «جایزه ژاپن» است که برنامه ای در حوزه دانش آموزی با عنوان «سمینار درک ساده علم و فناوری» دارد و از سال 2016 تاکنون در 293 دوره برگزار شده است، چنین برنامه ای نیز از سوی نوبل برگزار می شود.

ساده سازی علم در سایه اعطای جایزه 

وی با اشاره به رویکردهای جوایز علمی، سطح دانش آموزی نمونه آن را جایزه نوبل دانست که برنامه ای در سطح دانش آموزی با عنوان «نوبل مایند» دارد و سعی می کند در طی آن با جامعه و دانش آموزان با زبان ساده از علم صحبت می کند تا آنها را به علم و فناوری علاقه مند کند.

مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با اشاره به عدم اقبال دانش آموزان به علم با بیان اینکه این احتمال می رود که این دانش آموزان در طول تحصیل زمان خوشی را با آموزش های علمی سپری نکرده باشند و یا علم را سخت دریافته باشند، گفت: وقتی به زمان های تحصیل خودمان بازگردیم، متوجه می شویم زمان های یادگیری زمان های خشک و سختگیرانه بوده و فرصتی برای ایجاد احساس لذت از علم آموزی نداشتیم، به عبارت دیگر آموزش علم در مدارس «آن سیبی نبوده» که با افتادن ما را به تفکر وادارد.

عمرانی با طرح این سوال که آیا علم آموزی برای ابن سینا و رازی و خوارزمی همراه با خاطرات بد بوده است یا خیر، اظهار کرد: در کنار این آموزش های سختگیرانه در مدارس، کارتن هایی چون پروفسور بالتازار پخش می شد؛ برنامه ای که کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان بدون فشار والدین، با اشتیاق آن را می دیدند. چه مقدار کتاب جذاب درباره بزرگان علم داریم؟ ما نیاز به روایت هایی داریم که علم را برای کودکان و نوجوانان شیرین و دوست داشتنی کند، بدون آنکه نیاز به تلقین بیرونی باشد.

مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با تاکید بر اینکه دنیا روی این موضوع متمرکز شده و سعی می کند با بردن کودکان به طبیعت باعث شود که از علم آموزی لذت ببرند، گفت: این رویکرد موجب شده که دیگر گرفتن نمره 20 اولویت اول نباشد و بیشتر به استعدادهای آنها توجه شود؛ چرا که ممکن است کسی نمره 20 نگیرد، ولی نگاه وی به مساله 20 باشد. از این رو رویکرد این جوایز علمی این است که پای کودکان و نوجوانان را به موزه های علم بکشاند و از نزدیک با زندگی افراد برتر علمی آشنا شوند. این روند، یعنی ظرفیت سازی در حوزه علم و فناوری؛ چرا که مشاهده می شود برخی افراد وارد مقاطع تحصیلات تکمیلی شده اند، ولی هنوز نمی دانند چطور فکر کنند و با مفهوم علم نافع آشنا نیستند.

عادی سازی روندهای توسعه علمی با گفتمان سازی

عمرانی، عمومی سازی و گفتمان سازی را از دیگر کارکردهای اعطای جوایز علمی عنوان کرد و ادامه داد: گفتمان سازی علم و فناوری و تبدیل آن به ادبیات رایج، یک موضوع مهم در جوامع است. با ایجاد روند دانش بنیانی، اکنون گفت وگوی غالب در رسانه های کشور دانش بنیان ها است و صنایع افتخار می کنند که محصولات دانش بنیان دارند و این در حالی است که در 30 سال قبل قابل قبول نبود که یک استاد دانشگاه به سمت تولید برود و حالا این باعث افتخار کشور شده که اساتید، شرکت های دانش بنیان تاسیس کنند. این تغییر جهت یعنی گفتمان سازی و پذیرش اینکه فرزندان ما حتما نباید کارمند شوند، بلکه می توانند یک استارتاپ نوپای موفق، ایجاد کنند و یا در آن مشغول شوند و علم را به فناوری و محصول تبدیل کنند.

وی راه اندازی استارت آپ را به معنای توانمندی در حل مسایل کشور دانست و یادآور شد: چنین گفتمان سازی موجب شد که اگر در زمانی به مدیر و کارمند شدن افتخار می کردیم، ولی اکنون به حل مساله کشور افتخار می شود.

مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با بیان اینکه در علم و فناوری باید بدانیم که گفتمان مطلوب ما چیست، یادآور شد: گفتمان مطلوب ما این است که برای قرار گرفتن در رده دانشمندان تراز اول ایرانی اسلامی نیاز به مدل فکری داریم. اینها فضاهایی است که جوایز علمی روی 4 سطح عملکردی الگوسازی، شبکه سازی، ظرفیت سازی و گفتمان سازی متمرکز است.

وی تاکید کرد: از این رو جوایز علمی سعی می کنند یک خط زنجیره ارزش ایجاد کنند که از جامعه تا دانشمندان را تحت تاثیر قرار می دهد، ولی نقش این جوایز نه تحقیق و توسعه است که کار اجرایی انجام دهند و نه تدریس است، بلکه سعی می کنند ارتباطات میان جامعه با دانشمندان را تسهیل کنند.

پایان خبر مجله gcorg