نحوه واخواست سفته در بانک

واخواست سفته یک اعتراض رسمی و قانونی به عدم پرداخت مبلغ سفته در سررسید آن است که برای حفظ حقوق دارنده و مسئولیت تضامنی متعهدان ضروری است. این فرآیند، برخلاف تصور رایج، مستقیماً در بانک ها انجام نمی شود، بلکه باید با رعایت تشریفات قانونی در دایره واخواست دادگستری پیگیری گردد. برای حفظ مزایای تجاری سفته، باید در مهلت مقرر و با ارائه مدارک صحیح اقدام شود.

سفته، به عنوان یکی از مهم ترین اسناد تجاری در مبادلات اقتصادی کشور، نقش حیاتی در تضمین تعهدات مالی و اعتباری افراد و شرکت ها ایفا می کند. این سند، با ویژگی های خاص حقوقی خود، امکان وصول مطالبات را برای دارنده فراهم می سازد، مشروط بر آنکه مراحل قانونی مربوط به آن به درستی و در زمان مقرر انجام شود. یکی از این مراحل کلیدی، واخواست سفته است که در صورت عدم پرداخت وجه سفته در تاریخ سررسید، به دارنده حق می دهد تا اعتراض خود را به صورت رسمی ثبت کرده و از مزایای قانونی این سند بهره مند شود. با این حال، ابهامات بسیاری در مورد نحوه واخواست سفته در بانک و نقش واقعی این نهادها در این فرآیند وجود دارد. بسیاری از افراد به اشتباه تصور می کنند که واخواست سفته نیز همانند برگشت زدن چک، در شعب بانک انجام می شود، در حالی که واقعیت حقوقی چیز دیگری است. آشنایی دقیق با فرآیند واخواست سفته، مهلت های قانونی، مدارک مورد نیاز و مراجع صالح برای انجام آن، نه تنها برای دارندگان سفته ضروری است، بلکه صادرکنندگان و ظهرنویسان نیز باید از پیامدهای حقوقی آن آگاه باشند تا از تضییع حقوق خود یا مواجهه با مشکلات قضایی جلوگیری کنند.

واخواست سفته چیست و چرا اهمیت دارد؟

واخواست سفته، فرآیندی حقوقی است که دارنده سفته به منظور اعتراض رسمی و قانونی به عدم پرداخت وجه سفته در تاریخ سررسید آن، اقدام به انجام آن می نماید. این اقدام، صرفاً یک مطالبه شفاهی یا کتبی نیست، بلکه یک تشریفات قانونی است که با رعایت آن، سفته از حالت یک سند عادی خارج شده و به عنوان یک سند تجاری با تمام مزایای خاص خود، قابلیت اجرایی پیدا می کند.

تعریف حقوقی واخواست سفته

واخواست در لغت به معنای اعتراض است و در اصطلاح حقوقی، به اعتراض رسمی دارنده سند تجاری (مانند سفته) به عدم پذیرش یا عدم پرداخت آن اطلاق می شود. در مورد سفته، واخواست زمانی مطرح می شود که صادرکننده سفته، در تاریخ سررسید مندرج در آن، وجه سفته را به دارنده پرداخت نکند. هدف اصلی از واخواست، اثبات عدم انجام تعهد از سوی صادرکننده یا قبولی کننده سفته است تا دارنده بتواند حقوق خود را از طریق مراجع قانونی پیگیری کند.

این اقدام، با مطالبه صرف وجه سفته تفاوت اساسی دارد. مطالبه وجه می تواند به صورت شفاهی یا از طریق ارسال اظهارنامه انجام شود، اما واخواست، یک سند رسمی است که توسط مرجع قانونی مشخصی صادر می شود و دارای آثار حقوقی مهمی است. در واقع، واخواست سفته یک اعتراض نامه کتبی است که در برگه های چاپی مخصوص تنظیم و توسط مسئول ابلاغ، به صادرکننده و در صورت وجود، به ظهرنویسان ابلاغ می شود. قانون تجارت جمهوری اسلامی ایران، به تفصیل به جایگاه و اهمیت واخواست سفته پرداخته و آن را به عنوان یک شرط اساسی برای برخورداری از مزایای سند تجاری در نظر گرفته است.

اهمیت و مزایای واخواست به موقع سفته

واخواست به موقع سفته دارای مزایای حقوقی قابل توجهی است که دارنده را در مسیر وصول طلب خود یاری می رساند. این مزایا سفته را از یک سند عادی بدهی متمایز می کند و قدرت اجرایی آن را به مراتب افزایش می دهد.

• حفظ مسئولیت تضامنی ظهرنویسان و ضامنین: یکی از مهم ترین مزایای واخواست سفته، حفظ مسئولیت تضامنی سفته است. در صورتی که سفته واخواست شود، دارنده حق دارد نه تنها علیه صادرکننده، بلکه علیه تمامی ظهرنویسان و ضامنین سفته نیز اقامه دعوا کرده و وجه آن را مطالبه کند. این بدان معناست که هر یک از این افراد، به صورت تضامنی مسئول پرداخت کل مبلغ سفته هستند و دارنده می تواند به هر یک از آن ها که بخواهد، مراجعه نماید. در صورت عدم واخواست، این حق از بین رفته و دارنده تنها می تواند علیه صادرکننده اصلی دعوا کند.
• امکان صدور قرار تامین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی: پس از واخواست سفته، دارنده می تواند از دادگاه درخواست تامین خواسته کند، به این معنی که اموال صادرکننده یا ظهرنویسان را قبل از صدور حکم قطعی، توقیف کند. مزیت این کار پس از واخواست، این است که نیازی به سپردن خسارت احتمالی نیست. این امر به طور قابل توجهی ریسک دارنده را کاهش داده و فرآیند وصول را تسریع می کند، زیرا در صورت عدم واخواست، برای تامین خواسته باید مبلغی به عنوان خسارت احتمالی به صندوق دادگستری تودیع گردد.
• محروم نشدن از مزایای سند تجاری: واخواست به موقع سفته، تضمین می کند که سفته همچنان به عنوان یک سفته تجاری معتبر باقی می ماند و دارنده می تواند از تمامی امتیازات و تسهیلات قانونی مربوط به اسناد تجاری بهره مند شود. این مزایا شامل سرعت در رسیدگی های قضایی و اثبات آسان تر دین در دادگاه است.

پیامدهای عدم واخواست به موقع سفته

عدم واخواست سفته در مهلت قانونی، تبعات حقوقی جدی برای دارنده به همراه دارد و می تواند به تضییع حقوق وی منجر شود. آثار عدم واخواست سفته شامل موارد زیر است:

• تبدیل سفته از سند تجاری به سند عادی: مهم ترین پیامد عدم واخواست، از دست دادن ماهیت تجاری سفته است. سفته به یک سند عادی تبدیل می شود که صرفاً یک دلیل بدهی محسوب می گردد. این امر به معنای از دست دادن بسیاری از امتیازات قانونی است که اسناد تجاری از آن برخوردارند.
• از دست دادن حق رجوع به ظهرنویسان و ضامنین: همانطور که اشاره شد، در صورت عدم واخواست، حق دارنده برای مطالبه وجه از ظهرنویسان و ضامنین (که به صورت تضامنی مسئول پرداخت هستند) از بین می رود و وی تنها می تواند علیه صادرکننده سفته اقامه دعوا کند.
• لزوم تودیع خسارت احتمالی برای تامین خواسته: در صورتی که سفته واخواست نشده باشد و دارنده بخواهد درخواست تامین خواسته کند، ملزم به تودیع مبلغی به عنوان خسارت احتمالی به صندوق دادگستری است. این مبلغ معمولاً ۲۰ درصد از مبلغ خواسته تعیین می شود و تا زمان صدور حکم قطعی و اجرای آن، نزد دادگاه باقی می ماند. این امر می تواند بار مالی و زمانی اضافی برای دارنده ایجاد کند.

نقش بانک ها در فرآیند واخواست سفته: رفع یک ابهام کلیدی

یکی از بزرگترین سوءتفاهم ها در مورد فرآیند واخواست سفته، نقش بانک ها در این مسیر است. بسیاری از مردم به دلیل شباهت ظاهری سفته و چک و همچنین تجربه برخورد با چک های برگشتی در بانک ها، تصور می کنند که نحوه واخواست سفته در بانک نیز مشابه فرآیند برگشت زدن چک است. این در حالی است که ماهیت حقوقی و فرآیند اجرایی واخواست سفته با چک تفاوت های بنیادی دارد.

آیا واخواست سفته مستقیماً در بانک انجام می شود؟

پاسخ به این سوال به صورت قاطع و شفاف، خیر است. برخلاف چک که در صورت عدم موجودی، بانک مکلف به صدور گواهی عدم پرداخت و برگشت زدن آن است، فرآیند واخواست سفته به هیچ عنوان مستقیماً در بانک ها انجام نمی شود. بانک ها، نهادهای مالی هستند که وظیفه انجام عملیات بانکی را بر عهده دارند و در سیستم حقوقی ایران، وظیفه بانک در سفته به معنای انجام واخواست رسمی آن تعریف نشده است.

فرآیند رسمی واخواست سفته در مراجع قضایی و به طور مشخص در دایره واخواست دادگستری یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می گیرد. این دایره، زیر نظر قوه قضائیه فعالیت می کند و وظیفه قانونی ثبت و ابلاغ اعتراض نامه های واخواست را بر عهده دارد. بنابراین، اگر سفته ای دارید که در سررسید پرداخت نشده است، مراجعه به بانک برای واخواست آن، بی فایده خواهد بود و زمان ارزشمند شما را برای رعایت مهلت های قانونی تلف می کند.

نقش محدود و غیرمستقیم بانک ها در واخواست سفته

با وجود اینکه بانک ها مستقیماً در واخواست سفته نقشی ندارند، ممکن است در برخی موارد، نقش محدود و غیرمستقیمی ایفا کنند. این نقش ها عمدتاً جنبه اداری و تسهیلاتی دارند و به معنای انجام فرآیند رسمی واخواست توسط بانک نیست:

• ارائه فرم های چاپی واخواست: در گذشته و حتی در حال حاضر، برخی از بانک ها (و نه همه آن ها) ممکن است فرم واخواست سفته را به صورت چاپی در اختیار متقاضیان قرار دهند. این فرم ها، صرفاً اوراق خام واخواست هستند و بانک هیچ دخل و تصرفی در تکمیل، ثبت و ابلاغ آن ها ندارد. دارنده سفته پس از دریافت این فرم ها، باید اطلاعات لازم را تکمیل کرده و سپس برای ثبت به دایره واخواست دادگستری مراجعه کند.
• توضیح اینکه این خدمت صرفاً اداری است: بانک ها معمولاً در ارائه این فرم ها، به مشتریان توضیح می دهند که این خدمت صرفاً یک مساعدت اداری است و فرآیند اصلی واخواست باید در مراجع قضایی طی شود.
• بررسی هزینه های احتمالی که بانک بابت ارائه این فرم ها دریافت می کند: در صورتی که بانکی اقدام به ارائه فرم های واخواست کند، ممکن است بابت این خدمت، هزینه ای دریافت کند. این هزینه معمولاً درصدی از مبلغ سفته (مثلاً ۲ درصد) است، اما باید توجه داشت که این مبلغ هزینه واخواست سفته اصلی نیست که به حساب دادگستری واریز می شود، بلکه صرفاً بهای خدمات اداری بانک است.

تفاوت واخواست سفته با برگشت زدن چک در بانک

برای رفع سوءتفاهم های رایج، ضروری است که تفاوت بنیادی بین واخواست سفته و برگشت زدن چک را به وضوح درک کنیم:

ویژگی	سفته	چک
مرجع اصلی اقدام	دایره واخواست دادگستری یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی	بانک محال علیه (بانکی که چک روی آن صادر شده)
نوع اعتراض	واخواست نامه رسمی (پروتست)	گواهی عدم پرداخت وجه چک
نقش بانک	محدود به ارائه فرم خام (اختیاری و در برخی بانک ها)	مستقیم و الزامی (صدور گواهی عدم پرداخت)
مهلت اقدام	۱۰ روز پس از سررسید یا ابلاغ اظهارنامه	۱۵ روز برای ارائه به بانک در داخل کشور، ۶ ماه برای طرح دعوا
هدف	حفظ حقوق تجاری و مسئولیت تضامنی	امکان پیگیری حقوقی (کیفری، حقوقی، ثبتی) و حفظ مزایای قانونی

این تفاوت ها نشان می دهد که فرآیند قانونی مربوط به سفته و چک کاملاً متفاوت است و هر یک دارای مسیر حقوقی خاص خود هستند. بنابراین، انتظار انجام واخواست سفته در بانک، ناشی از عدم آگاهی به این تفاوت ها است.

مراحل گام به گام واخواست سفته (مسیر اصلی: دایره واخواست دادگستری)

با توجه به توضیحات فوق، مسیر صحیح واخواست سفته از طریق دایره واخواست دادگستری می گذرد. این فرآیند دارای مراحل مشخصی است که رعایت دقیق آن ها برای حفظ حقوق دارنده سفته الزامی است.

گام اول: بررسی مهلت قانونی واخواست سفته

رعایت مهلت قانونی واخواست سفته، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و عدم رعایت آن می تواند به از دست رفتن مزایای تجاری سفته و مسئولیت تضامنی ظهرنویسان منجر شود. مهلت واخواست سفته بسته به نوع سفته متفاوت است:

• سفته با سررسید معین: اگر سفته دارای تاریخ سررسید مشخصی باشد، دارنده باید ظرف ۱۰ روز از تاریخ سررسید سفته، اقدام به واخواست آن نماید. این مهلت، یک مهلت قاطع و غیرقابل تمدید است. به عنوان مثال، اگر تاریخ سررسید سفته ۲۰ اردیبهشت باشد، دارنده تا پایان روز ۳۰ اردیبهشت فرصت دارد تا واخواست کند.
• سفته عندالمطالبه: سفته عندالمطالبه سفته ای است که تاریخ سررسید مشخصی ندارد و صادرکننده باید به محض مطالبه دارنده، وجه آن را پرداخت کند. در این نوع سفته، دارنده ابتدا باید با ارسال یک اظهارنامه رسمی به صادرکننده، وجه سفته را مطالبه کند و تاریخی را برای پرداخت مشخص نماید. مهلت واخواست در این حالت، ۱۰ روز پس از تاریخ ابلاغ اظهارنامه به صادرکننده است. بنابراین، ابتدا باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، اظهارنامه ارسال شده و پس از ابلاغ آن، مهلت ۱۰ روزه آغاز می شود.

اهمیت غیرقابل چشم پوشی رعایت دقیق این مهلت ها در این است که اگر واخواست سفته پس از این مهلت ها صورت گیرد، سفته از سند تجاری به سند عادی تبدیل شده و دارنده از حق رجوع به ظهرنویسان و ضامنین محروم می گردد.

گام دوم: تهیه و تکمیل اوراق واخواست

پس از اطمینان از رعایت مهلت قانونی، مرحله بعدی، تهیه و تکمیل اوراق واخواست است.

• مراجعه به کجا: برای تهیه و تکمیل اوراق واخواست، دارنده سفته باید به دایره واخواست دادگستری در شهرستان محل اقامت صادرکننده سفته (یا محل صدور سفته) مراجعه کند. امروزه، این کار می تواند از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی نیز انجام شود که فرآیند را تسهیل کرده است.
• اوراق واخواست چیست؟ اوراق واخواست سفته، برگه های چاپی مخصوصی هستند که معمولاً در چهار نسخه یا بیشتر تهیه می شوند. این اوراق شامل بخش های مختلفی است که اطلاعات مربوط به سفته، طرفین و دلیل واخواست در آن ها ثبت می شود. معمولاً یک نسخه برای دارنده، یک نسخه برای صادرکننده، یک نسخه برای بایگانی دادگستری و یک نسخه برای هر ظهرنویس یا ضامن (در صورت وجود) در نظر گرفته می شود.
• نحوه تکمیل دقیق اطلاعات: تکمیل اوراق واخواست باید با دقت فراوان انجام شود. اطلاعاتی که باید در این فرم ها درج شوند، شامل موارد زیر است:
  • مشخصات کامل دارنده سفته (نام، نام خانوادگی، کد ملی، آدرس).
  • مشخصات کامل صادرکننده سفته (نام، نام خانوادگی، کد ملی، آدرس).
  • مشخصات کامل ظهرنویسان و ضامنین (در صورت وجود).
  • مبلغ دقیق سفته به عدد و حروف.
  • تاریخ سررسید سفته.
  • تاریخ و محل صدور سفته.
  • شماره سفته.
  • دلیل واخواست (عدم پرداخت وجه سفته در سررسید).

  هر گونه اشتباه یا نقص در تکمیل این اطلاعات می تواند به رد واخواست یا ایجاد مشکلات حقوقی در آینده منجر شود.

گام سوم: پرداخت هزینه واخواست

فرآیند واخواست سفته، مستلزم پرداخت هزینه های قانونی است که باید در زمان ثبت واخواست پرداخت شود.

• مبلغ دقیق هزینه: هزینه واخواست سفته، بر اساس قانون تجارت، معادل ۲ درصد مبلغ اسمی سفته است. به عنوان مثال، اگر مبلغ سفته ۱۰۰ میلیون تومان باشد، هزینه واخواست ۲ میلیون تومان خواهد بود.
• نحوه پرداخت: این هزینه معمولاً در همان دایره واخواست دادگستری یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به صورت نقدی یا از طریق کارت بانکی پرداخت می شود. رسید پرداخت این مبلغ باید به دقت نگهداری شود.

گام چهارم: ثبت و ابلاغ واخواست

پس از تکمیل اوراق و پرداخت هزینه ها، نوبت به ثبت و ابلاغ واخواست می رسد.

• تحویل اوراق تکمیل شده به دایره واخواست: دارنده سفته (یا وکیل قانونی او) باید اوراق واخواست تکمیل شده به همراه اصل سفته را به دایره واخواست دادگستری تحویل دهد.
• روند اداری و تعیین نوبت: پس از تحویل، اوراق توسط کارشناسان دایره واخواست بررسی می شود. در صورت عدم نقص، واخواست ثبت شده و نوبت ابلاغ آن تعیین می گردد.
• نقش مامور ابلاغ در ارسال اخطاریه به صادرکننده و ظهرنویسان: یکی از مهم ترین بخش های فرآیند واخواست، ابلاغ واخواست نامه به صادرکننده و ظهرنویسان است. مامور ابلاغ دادگستری موظف است نسخه های واخواست را به نشانی های ثبت شده در اوراق، به اطلاع طرفین برساند. ابلاغ صحیح و قانونی، برای شروع مراحل بعدی قضایی و حفظ حقوق دارنده بسیار حیاتی است. امروزه، با توجه به اجباری شدن ثبت نام در سامانه ابلاغ الکترونیکی ثنا، ابلاغ ها اغلب به صورت الکترونیکی و از طریق این سامانه انجام می شود.

رعایت دقیق مهلت ۱۰ روزه برای واخواست سفته و ثبت آن در دایره واخواست دادگستری، شرط اساسی برای حفظ مسئولیت تضامنی ظهرنویسان و ضامنین و بهره مندی از مزایای سند تجاری است؛ در غیر این صورت، سفته به یک سند عادی تبدیل خواهد شد.

مدارک لازم و هزینه های جانبی برای واخواست سفته

برای طی کردن موفقیت آمیز فرآیند واخواست سفته، دارنده باید مدارک مشخصی را تهیه و هزینه های مرتبط را پرداخت کند. عدم توجه به این جزئیات می تواند منجر به تأخیر یا حتی رد درخواست واخواست شود.

مدارک ضروری

جمع آوری مدارک زیر قبل از مراجعه به دایره واخواست دادگستری (یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی) ضروری است:

• اصل سفته: سند اصلی سفته که بدون هرگونه خدشه، قلم خوردگی یا تغییرات غیرمجاز باشد. این مهم ترین مدرک است و بدون آن امکان واخواست وجود ندارد.
• کارت ملی دارنده سفته: برای احراز هویت دارنده یا وکیل قانونی او.
• کارت ملی وکیل: در صورتی که فرآیند واخواست توسط وکیل انجام می شود، ارائه کارت ملی وکیل و وکالتنامه رسمی الزامی است.
• اظهارنامه ارسالی: در مواردی که سفته عندالمطالبه باشد، باید کپی اظهارنامه رسمی که برای مطالبه وجه به صادرکننده ارسال شده و همچنین رسید ابلاغ آن به صادرکننده، ارائه گردد.
• ارائه مدارک شناسایی و اطلاعات دقیق صادرکننده و ظهرنویسان: شامل نام و نام خانوادگی، کد ملی (در صورت امکان) و آدرس دقیق صادرکننده و تمامی ظهرنویسان (کسانی که سفته را پشت نویسی کرده اند) و ضامنین (در صورت وجود). دقت در آدرس ها برای ابلاغ صحیح واخواست نامه حیاتی است.
• ثبت نام در سامانه ابلاغ الکترونیکی ثنا: برای دریافت ابلاغیه های مربوط به واخواست و مراحل بعدی قضایی، دارنده سفته (و در صورت وجود، وکیل او) باید حتماً در سامانه ثنا ثبت نام کرده باشد.

هزینه های دیگر

علاوه بر هزینه اصلی واخواست (۲ درصد مبلغ سفته)، ممکن است هزینه های جانبی دیگری نیز در طول فرآیند به وجود آید:

• هزینه تمبر: برای الصاق تمبر به اوراق قضایی و دادخواست ها.
• هزینه ارسال اظهارنامه: در صورتی که سفته عندالمطالبه باشد و نیاز به ارسال اظهارنامه برای مطالبه وجه باشد، هزینه های مربوط به ارسال اظهارنامه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا پست.
• هزینه دادرسی: این هزینه پس از واخواست و در مرحله ای که دارنده سفته برای مطالبه وجه، دادخواست حقوقی به دادگاه ارائه می دهد، دریافت می شود. هزینه دادرسی معمولاً درصدی از مبلغ خواسته است (مثلاً ۳.۵ درصد برای دعاوی مالی تا ۲۰ میلیون تومان و ۴.۵ درصد برای دعاوی بالای ۲۰ میلیون تومان).
• حق الوکاله وکیل: در صورت استفاده از خدمات وکیل حقوقی، حق الوکاله وکیل نیز به هزینه ها اضافه خواهد شد که بر اساس تعرفه قانونی و توافق طرفین تعیین می شود.

سفته های خاص و شرایط واخواست آن ها

انواع مختلفی از سفته وجود دارد که هر کدام ممکن است شرایط خاصی برای واخواست داشته باشند. آشنایی با این تفاوت ها برای جلوگیری از مشکلات حقوقی ضروری است.

نحوه واخواست سفته عندالمطالبه

همانطور که قبلاً اشاره شد، سفته عندالمطالبه فاقد تاریخ سررسید مشخص است و در هر زمانی که دارنده آن را مطالبه کند، باید پرداخت شود. برای واخواست این نوع سفته، مراحل زیر باید طی شود:

1. ارسال اظهارنامه: دارنده سفته ابتدا باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، اظهارنامه ای به صادرکننده سفته ارسال کند. در این اظهارنامه، مبلغ سفته مطالبه شده و تاریخی مشخص (مثلاً ۱۰ روز پس از ابلاغ اظهارنامه) برای پرداخت آن تعیین می شود. این اقدام به منزله تعیین سررسید مجازی برای سفته عندالمطالبه است.
2. شروع مهلت واخواست: مهلت ۱۰ روزه برای واخواست سفته، از تاریخ ابلاغ واقعی این اظهارنامه به صادرکننده سفته آغاز می شود.
3. واخواست در دایره دادگستری: پس از سپری شدن این مهلت ۱۰ روزه و در صورت عدم پرداخت وجه سفته، دارنده باید با مراجعه به دایره واخواست دادگستری (یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی)، فرم های واخواست را تکمیل و ثبت نماید.

نحوه واخواست سفته بدون تاریخ یا تاریخ گذشته

سفته ای که تاریخ سررسید ندارد، معمولاً در حکم سفته عندالمطالبه محسوب می شود و باید مطابق با مراحل واخواست سفته عندالمطالبه اقدام شود، یعنی ابتدا از طریق اظهارنامه تاریخ مطالبه مشخص گردد. اما اگر سفته ای دارای تاریخ سررسید باشد ولی مهلت قانونی ۱۰ روزه برای واخواست آن سپری شده باشد (سفته تاریخ گذشته)، واخواست آن دیگر مزایای سند تجاری را به همراه نخواهد داشت.

در چنین حالتی، سفته به یک سند عادی تبدیل می شود و دارنده تنها می تواند مطالبه وجه آن را از طریق دادگاه به عنوان یک دعوای حقوقی عادی پیگیری کند. در این صورت، حق رجوع به ظهرنویسان و ضامنین از بین می رود و برای درخواست تامین خواسته، دارنده ملزم به تودیع خسارت احتمالی خواهد بود. بنابراین، حتی اگر مهلت واخواست گذشته باشد، همچنان امکان مطالبه وجه از صادرکننده وجود دارد، اما با محدودیت ها و شرایط یک سند عادی.

نحوه به اجرا گذاشتن سفته سفید امضا

سفته سفید امضا سفته ای است که فقط امضای صادرکننده در آن درج شده و سایر مشخصات (مانند مبلغ، تاریخ سررسید و نام گیرنده) خالی گذاشته شده است تا توسط دارنده یا شخص مورد اعتماد تکمیل شود. این نوع سفته، اگرچه در عرف تجاری رایج است، اما دارای خطرات حقوقی فراوانی است.

• اعتبار سفته سفید امضا: از نظر حقوقی، سفته سفید امضا نیز معتبر شناخته می شود، به این فرض که صادرکننده به دارنده اختیار تکمیل آن را داده است.
• خطرات سوءاستفاده: ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی، سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا را جرم تلقی کرده و برای آن مجازات حبس تعیین کرده است. اگر ثابت شود که دارنده سفته، خلاف توافقات اولیه یا بدون اجازه، سفته را تکمیل کرده است، ممکن است با اتهام سوءاستفاده از سند سفید امضا مواجه شود.
• نحوه واخواست و مطالبه: برای به اجرا گذاشتن سفته سفید امضا، ابتدا باید تمامی ارکان سفته (مبلغ، تاریخ سررسید، نام گیرنده) به طور صحیح تکمیل شود. پس از تکمیل، این سفته مانند یک سفته عادی تلقی شده و فرآیند واخواست و مطالبه وجه آن دقیقاً مشابه سفته های دیگر (با سررسید معین یا عندالمطالبه) خواهد بود. اما دارنده باید همواره آماده دفاع در برابر ادعای سوءاستفاده از سفید امضا باشد.

نحوه واخواست سفته ضمانت یا حسن انجام کار

سفته ضمانت یا حسن انجام کار سفته ای است که به منظور تضمین انجام تعهدات یا حسن انجام کار در یک قرارداد (مثلاً قرارداد استخدام، پیمانکاری و…) صادر می شود و نه برای پرداخت مستقیم وجه. واخواست و مطالبه این نوع سفته دارای شرایط خاصی است:

• اثبات تخلف: دارنده سفته (معمولاً کارفرما یا ذی نفع قرارداد) تنها در صورتی می تواند این سفته را به اجرا بگذارد که اثبات کند متعهد به تعهدات خود عمل نکرده و خسارتی به وی وارد شده است. صرف عدم پرداخت در سررسید (در صورتی که سفته سررسید داشته باشد) برای واخواست کافی نیست و باید تخلف از قرارداد اثبات شود.
• ارزیابی خسارت: مبلغ سفته ضمانت، غالباً مازاد بر خسارت واقعی وارده است. در صورت مطالبه، دادگاه مبلغ واقعی خسارت را (معمولاً با ارجاع به کارشناس) برآورد می کند و دارنده تنها می تواند معادل آن را دریافت کند.
• روند واخواست: پس از اثبات تخلف و محاسبه خسارت، دارنده می تواند مطابق مراحل عمومی واخواست سفته، آن را به دایره واخواست دادگستری ارائه دهد. اما در مرحله مطالبه وجه در دادگاه، باید مستندات مربوط به تخلف و میزان خسارت را نیز ارائه کند.

نتیجه گیری

واخواست سفته یک فرآیند حقوقی دقیق و حساس است که برای حفظ حقوق دارنده سفته و مسئولیت تضامنی تمامی متعهدان آن (صادرکننده، ظهرنویسان و ضامنین) از اهمیت بالایی برخوردار است. همانطور که به تفصیل شرح داده شد، برخلاف باور عمومی، نقش بانک ها در واخواست سفته محدود و غیرمستقیم است و فرآیند اصلی باید در دایره واخواست دادگستری یا از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی پیگیری شود.

دقت در رعایت مهلت ۱۰ روزه قانونی (پس از سررسید برای سفته با تاریخ معین و پس از ابلاغ اظهارنامه برای سفته عندالمطالبه)، تهیه مدارک صحیح و پرداخت هزینه های مرتبط، از جمله مهمترین نکاتی هستند که دارنده سفته باید به آن توجه ویژه داشته باشد. عدم واخواست به موقع سفته، منجر به از دست رفتن مزایای سند تجاری و تبدیل آن به یک سند عادی می شود که تبعات حقوقی جبران ناپذیری، از جمله از دست دادن حق رجوع به ظهرنویسان و لزوم تودیع خسارت احتمالی برای تامین خواسته، را در پی خواهد داشت. با توجه به پیچیدگی های قوانین مربوط به اسناد تجاری و تنوع شرایط سفته ها، مشورت با متخصصین حقوقی و وکلای مجرب در این حوزه، به شدت توصیه می شود تا از تضییع حقوق و بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.